Samice k.a.. znosz¹ jaja w wodzie przypowierzchniowej, po czym jaja te pogr¹¿aj¹-siê do g³êbokoœci 2—
3000 m, gdzie wykluwaj¹ siê larwy. W miarê wzrostu, larwy stopniowo wyp³ywaj¹ ku powierzchni morza. K.a. zasiedlaj¹ morza
antarktyczne, wystêpuj¹c w najwiêkszych skupiskach w miejscach pr¹dów wynosz¹cych wody g³êbinowe (bogate w sole
od¿ywcze) na powierzchniê morza. Stanowi¹ podstawowy pokarm wielorybów ¿yj¹cych w rejonie antar-ktycznym. W ostatnich
latach podjêto ich eksploatacjê, która siêga ju¿ blisko 400 000 ton rocznie. Wydobywane s¹ przez rybaków radzieckich, japoñ-
skich i polskich. [L.¯.]
kryl pó³nocny (Meganyctipha-
nes noryegica) —'gatunek stawonoga z rzêdu ->-eufauzji. Roœnie do 5 cm d³ugoœci. Ma cia³o barwy czerwonawej. Pancerz
g³owotu³owia tworzy z przodu krótki, zaokr¹glony dziób czo³owy oraz 2 boczne z¹bki przy ka¿dym oku. K.p. ¿yj¹ w wodach
powierzchniowych o g³êbokoœci nie przekraczaj¹cej 100 m. S¹ mieszkañcami umiarkowanie ciep³ych wód pó³nocnego Atlantyku; '
dostaj¹ siê wraz z Pr¹dem Zatokowym tak¿e do Morza Barentsa, gdzie jednak siê nie rozmna¿aj¹. [L.¯.]
krzeczek (Trochosa) — rodzaj stawonogów z rodziny ->po-goñcowatych. Obejmuje gatun-
krzewek
134
ki paj¹ków o d³ugoœci cia³a do 15 mm i oliwfeowoszarym lub brunataolszarym ubarwieniu. K. 'kryj¹ siê zwykle pod kamieniami
na ³¹kach i polach. Prowadz¹ prawdopodobnie nocny tryb ¿ycia. Spoœród kilkudziesiêciu opisanych gatunków w Polsce
wystêpuj¹ 4, trudne do rozró¿nienia nawet dla specjalistów. [W.S.]
krzewek (Dinobrion) — rodzaj pierwotniaków z rzêdu —rChry-somonadida. Obejmuje gatunki kolonijne, których komórki
osi¹gaj¹ d³ugoœæ oko³o 30— —50 ysn. S¹ one w zasadzie dwuwiciowe, przy czym jedna wiæ jest bardzo krótka. K. mog¹
okresowo poruszaæ siê za pomoc¹ nibynó¿ek, co wskazuje na ich pokrewieñstwo z pe³-zakami, formami typowo zwierzêcymi.
Ka¿dy osobnik kolonii ma zdolnoœæ do wytwarzania wokó³ siebie celulozowej torebki, do której dna przyczepiony jest tylnym
koñcem cia³a. W ika¿ddj komórce kolonii
Kolonia krzewka l — torebka opuszczona po podziale; 2 — chloroplast; 3 — j¹dro;
4— wiæ
k. znajduje siê pojedynczy chloroplast koloru ¿o³tawo-zielonego, zawieraj¹cy barwniki chlorofil i chryzochrom. Substancje
zapasowe gromadzone s¹ w postaci kropel t³uszczu, gliteogenu i wêglowodanu zwanego leukozyn¹. Tworzenie siê i rozrós³
kolonii odbywa siê w nastêpuj¹cy'sposób: komórka macierzysta dzieli siê, a 2 komórki potomne czêœciowo wysuwaj¹ siê z celu-
lozowej torebki i d obudowuj ¹ w³asne 2 nowe, tkwi¹ce czêœci¹ nasadow¹ w starej torebce. Proces ten, powtarzaj¹c siê
wielokrotnie, prowadzi do powstania wieloosobniczej kolonii, przy czym tylko w szczytowych torebkach tkwi¹ pierwotniaki.
Now¹ koloniê k. zapocz¹tkowuje osobnik, który po podziale komórki nie odtworzy³ od razu w³asnej torebki, tylko odp³yn¹³ od
starej kolonii i dopiero po pewnym czasie wytworzy³ torebkê. Przez kolejne podzia³y tego osobnika tworzy siê nowa kolonia.
K. wystêpuj¹ we wszystkich typach wód: morzach, wodach s³onawych i s³odkich. W wodach s³odkich spotyka siê k. zarówno
jako formy plan-ktonowe, jak osiad³e na p³ywaj¹cych liœciach i glonach. W klimacie 'umiarkowanym masowo pojawiaj¹ siê jedynie
w lecie. [A.J.K.]
krzy¿ak — nazwa obejmuj¹ca kilkadziesi¹t krajowych gatunków paj¹ków 2 rodziny —>krzy-¿akowatych, zaliczanych . do
niedawna do wspólnego rodzaju Araneus. Rodzaj ten zosta³ podzielony ostatnio na kilka rodzajów. W znaczeniu wê¿szym nazwa
k. oznacza 11 gatunków bardzo do siebie podobnych i zaliczanych do rodzaju Araneus sensu stricte. W znaczeniu najwê¿szym
na-
135
krzy¿akowate
zw¹ ta oznacza k. ogrodowe-
-go. [J.P.]
krzy¿ak ³¹kowy
¿ó³tawy g³owotu³ów, a odw³ok zwykle zielony lub bladozielony, czasem prawie bia³y, ¿ó³ty, czerwonawy albo fioletowo-
-³a-unatny. Du¿e bia³e plamy na barwnym tle odw³oka s¹ u³o¿one w czworobok, a nie w kszta³t krzy¿a, jak u krzy¿aka
ogrodowego. K. ³. rozpina zwykle swe du¿e sieci ³owne, dochodz¹ce do l m rozpiêtoœci i oko³o 40 cm œrednicy, wœród kêp
krzewów rosn¹cych na wilgotnych ³¹kach oraz wœród wysokich zió³. Wystêpuje równie¿, ale rzadziej, na polach uprawnych oraz
w lasach i m³odnikach sosnowych. Jest gatunkiem znanym z ca³ej Europy, œrodkowej Azji oraz z Grenlandii. Wystêpuje pospoli-
cie w ca³ej Polsce. IW.S.]
krzy¿ak ogrodowy (Araneus diadematus) — gatunek stawonoga z .rodziny —.krzy¿akowa-tych. Ma doœæ du¿e jak na paj¹ka
rozmiary, samice bowiem dochodz¹ prawie do 20 mm, a samce do 8 mm d³ugoœci. Rozpina swe sieci wœród zabudowañ wiejskich,
w ogrodach, m³odnikach i lasach so-
Krzy¿ak ogrodowy
snowych. Odznacza siê charakterystycznym 'uk³adem bia³ych plam, daj¹cych rysunek krzy¿a na ciemnym tle w kszta³cie
dêbowego liœcia, otoczonym z kolei jaœniejszym obrze¿eniem. To ubarwienie bywa zmienne w odcieniu od szarobrunatnego do
prawie czarnego. K.o. wystêpuje w prawie ca³ej Eurazji i w Ameryce Pó³nocnej. Jest pospolity w ca³ej Polsce. [J.P.]
krzy¿ak zielony (Araniella cu-
cwbitina) — gatunek stawonogów z rodziny -»krzy¿akowa-tych. Osi¹ga d³ugoœæ 5—8 mm. Ma g³owotu³ów ¿ó³ty lub ró-¿owawy
(zw³aszcza u samców) z czarnym brzegiem, odw³ok ¿ó³tozielony lub , intensywnie zielony 2 6 parami czarnych kropek (2 pary z
iprzodu poœrodku l 4 z ty³u przy brzegach) i jaskrawoczerwon¹ okolic¹ k¹dzio³ków przêdnych. K.z. w odró¿nieniu od innych
krzy¿a-kowatych 'buduje czêsto sieci poziome. ¯yje wœród ga³¹zek krzewów i drzew zarówno liœ-œciastych, jak i iglastych. Jest
pospolity wszêdzie w Polsce, znany z ca³ej Europy, pó³nocnej Afryki, zachodniej, œrodkowej i wschodniej Azji a¿ po Kamczatkê
i Japoniê. W Polsce wystêpuj¹ jeszcze 3 gatunki z rodzaju Araniella, ró¿ni¹ce siê 'ubarwieniem (m.in. uk³adem czarnych kropek) i
szczegó³ami budowy aparatów kopulacyjnych. Gatunki te s¹ jednak rzadsze ni¿ k.z. IW.S.]
krzy¿akowate
masywnoœci¹ od-
kubecznica
136