X


Historia wymaga pasterzy, nie rzeźników.

I rzeczywi�cie, wsiada w samolot i przylatuje.
- Nadal pisze Pan g�ra stron� dziennie?
- Najwy�ej. Ale jak drukuj� w odcinkach w "Gazecie Wyborczej", musz� da� raz w tygodniu dziesi��, dwana�cie stron. Musz� wtedy pisa� p�torej, dwie strony dziennie i to jest dla mnie straszliwe tempo. Kiedy pracowa�em w PAP-ie, pisa�em i osiem, ale kiedy siadam do pisania swoich rzeczy, pisz� bardzo wolno. W�a�nie zaczynam pisa� ksi��k� o Afryce. Przez czterdzie�ci lat je�dzi�em tam cz�sto. Pojecha�em i w tym roku, �eby sobie zamkn�� obraz kontynentu. Nie wiem, co mi wyjdzie, ale w zamy�le ma to by� du�a ksi��ka. Taka rzecz encyklopedyczna, w kt�rej b�dzie i reporta�, i esej, i jaka� refleksja. Heban - bo taki b�dzie tytu�, to troch� pretekst, �eby napisa� o wielokulturowo�ci wsp�czesnego �wiata, o r�nych cywilizacjach, rasizmie, wielo-religijno�ci, o tym wszystkim, co jest postmodernistyczn� panoram� �wiata. Ksi��k� o Afryce traktuj� jako przygotowanie do ksi��ki o �wiecie. Zbli�a si� koniec wieku i to jest dobry moment, �eby zrobi� reporta� o �wiecie. Jedyne zaproszenie, jakie teraz przyj��em, to zaproszenie na zjazd pisarzy do Australii, bo to jedyny kontynent, kt�rego nie znam. Pobyt w Australii przybli�y mnie r�wnie� do wielkiego tematu Pacyfiku. Cywilizacja Pacyfiku jest cywilizacj� XXI wieku. Chcia�bym zrobi� panoram� naszej planety.
-A potem pewnie kosmosu.
- Na fizyce si� nie znam. Chcia�bym napisa� te� ksi��k� o zawodzie reportera, bo zaw�d dziennikarza, kt�ry kiedy� by� bardzo ekskluzywny, sta� si� masowy. I chcia�bym jeszcze napisa� ksi��k� o przedwojennym Pi�sku, w kt�rym si� urodzi�em.
-Ma Pan wielk� bibliotek� w idealnym porz�dku.
- Warsztat musi by� czynny.
- Czyli ma Pan do ksi��ek podej�cie pragmatyczne. Nie jest Pan wariatem na punkcie ksi��ek.
- Jestem. Bardzo mi jest potrzebna obecno�� ksi��ek, bo to obcowanie z innymi umys�ami, z inn� wra�liwo�ci�, z inn� wyobra�ni�. Mam do ksi��ek bardzo osobisty stosunek. Miasta poznaj� poprzez ksi�garnie, ale nie zdajemy sobie
96
sprawy, �e wi�kszo�� �wiata jest �wiatem bez ksi��ki. Ksi��ka jest unikalnym fenomenem zwi�zanym tylko z kultur� europejsk� i z kulturami, kt�re stanowi�y jej odga��zienia. Cywilizacja ksi��ki ginie. Kurczy si� dystrybucja ksi��ki w �wiecie, je�li rozumie si� �wiat tak, jak si� powinno, a nie jako co� mi�dzy Rzymem a Frankfurtem. W Nigerii, w najwi�kszym kraju Afryki, nie ma ani jednej ksi�garni.
-A ni jednej?
- Nie ma. Kiedy� by�y, dzisiaj nie ma. .;
-Ale mo�e ksi��ki s� w supermarketach?
- Nie ma. W Etiopii, gdzie �yje tyle ludzi, co w Polsce, jest jeden uniwersytet. Na tym uniwersytecie by�a kiedy� ksi�garnia. Teraz nie ma. Nie ma w Addis Abebie ani jednej ksi�garni. Je�li chce si� przeczyta� jak�� ksi��k� o Somalii, to trzeba wiedzie�, �e w Somalii nie ma ani jednej ksi��ki o Somalii. Trzeba pojecha� do Oksfordu i tam kupi� ksi��k� o Somalii, napisan� zreszt� przez Somalijczyka, ale nie w Somalii, tylko w Oksfordzie. Pami�tam jeszcze Afryk� z czas�w, kiedy tam by�y ksi��ki. W stolicy Tanzanii w latach sze��dziesi�tych by�y trzy dobre ksi�garnie, ale ju� ich nie ma. W ca�ej wschodniej, ogromnej Afryce s� dwie ksi�garenki w Nairobi. Mo�na tam kupi� wy��cznie przewodniki i mapy na safari. Nic wi�cej. To ma zreszt� swoje uzasadnienie kulturowe, bo przecie� kultura Afryki by�a kultur� m�wion� albo �piewan�. Wsz�dzie nast�puje powr�t do tradycyjnych kultur. Albo kultura masowa z d�insami, coca-col�, albo tradycyjna kultura, kt�ra nie jest ksi��kowa. Dla ksi��ki nie ma miejsca. Ksi��ka kurczy si� te� w Ameryce �aci�skiej i w Azji, wsz�dzie tam, gdzie nie by�o wp�yw�w kultury europejskiej. Tak szybko jak kultura europejska b�dzie traci� swoje wp�ywy, tak szybko ksi��ka b�dzie znika�. By�em teraz w p�nocnej Nigerii, w Kano. Olbrzymie miasto i mia�em nadziej�, �e kupi� sobie jakie� ksi��ki o Afryce. Nic nie by�o. Niesamowite. Tylko w Europie ksi��ka mocno si� trzyma. W Holandii, w Niemczech, w Anglii ksi��ka jest mocno osadzona w krajobrazie �ycia codziennego.
- Kt�r� ksi�garni� na �wiecie lubi Pan najbardziej?
97
- Londy�skie, oksfordzk�, wspania�y ci�g ksi�gar� na Montmartrze. Dobre s� w Berlinie, wspania�e w Mediolanie.
7 - Ksi��ki i ludzie
Dobra ksi�garnia musi spe�nia� trzy warunki: po pierwsze, musi by� dobrze zaopatrzona, z gustem, po drugie, musi mie� atmosfer�, �eby cz�owiek m�g� usi��� przy kawie i sobie poogl�da�, i po trzecie, dobra ksi�garnia dla mnie to jest ta, w kt�rej mnie znaj�, bo mia�em tam na przyk�ad wiecz�r autorski i podpisywa�em ksi��ki. Wtedy jestem lepiej traktowany. Ksi�garze ameryka�scy bardzo sobie ceni� ksi��k� z autografem. Kiedy im zabraknie, dzwoni� i prosz�, �eby im przys�a� autograf na kartce, to oni sobie wklej�. Nawet pyta�em, dlaczego im tak na tych autografach zale�y. Powiedzieli, �e Amerykanie bardzo lubi� mie� co� uni�ue.
-Jaka jest struktura Pana biblioteki?
- Mam kilka bibliotek. Cz�� ksi��ek mam w �wiecie - w Lagos, w Meksyku, w Dakarze, w Stanach, w Oksfordzie. Bo gdziekolwiek przyje�d�am, zaczynam od tego, �e wchodz� do hotelu i zak�adam sobie bibliotek�. Targam z sob� ksi��ki na temat danego kraju, odpowiednie s�owniki, a tak�e polskie ksi��ki ze wzgl�du na j�zyk, na przyk�ad Pana Tadeusza czy Beniowskiego albo Na�kowsk�. Potem jest problem z powrotem, wi�c zostawiam cz�� ksi��ek u kogo�, w nadziei, �e kiedy� tam znowu pojad�. Czasami jad�, a czasami ju� nie jad�. R�nie. W domu mam bibliotek� na trzech poziomach. Ta jest g��wna, druga cz�� jest pi�tro ni�ej, we w�a�ciwym mieszkaniu, no i piwnica. Do piwnicy nie zagl�dam, ale te dwie s� w u�yciu.
- Gdzie� par� tysi�cy ksi��ek.
- G��wny dzia� to ta �ciana. A g��wny dzia� dla mnie to filozofia. Tu mam wszystko.
- Tak czu�am. Ma Pan tak doskona�� technik� poznawania fakt�w, �e teraz zapewne chce Pan wynie�� do�wiadczenia reporterskie do pot�gi my�li.

Podstrony

Drogi uĚźytkowniku!

W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.

Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.

 Tak, zgadzam się na nadanie mi "cookie" i korzystanie z danych przez Administratora Serwisu i jego partnerĂłw w celu dopasowania treści do moich potrzeb. Przeczytałem(am) Politykę prywatności. Rozumiem ją i akceptuję.

 Tak, zgadzam się na przetwarzanie moich danych osobowych przez Administratora Serwisu i jego partnerĂłw w celu personalizowania wyświetlanych mi reklam i dostosowania do mnie prezentowanych treści marketingowych. Przeczytałem(am) Politykę prywatności. Rozumiem ją i akceptuję.

Wyrażenie powyższych zgód jest dobrowolne i możesz je w dowolnym momencie wycofać poprzez opcję: "Twoje zgody", dostępnej w prawym, dolnym rogu strony lub poprzez usunięcie "cookies" w swojej przeglądarce dla powyżej strony, z tym, że wycofanie zgody nie będzie miało wpływu na zgodność z prawem przetwarzania na podstawie zgody, przed jej wycofaniem.