Nalezy zaznaczyc, ze powyzsza definicja wyklucza pospolite uzycie
terminu jako nazwy rutynowego dzialania (rytualizm) oraz nie obejmuje rytualizacji u
zwierzat wymykajacej sie implikacjom sakralnym.
4. Rola rytualow.
Nie mozna ograniczyc sie tylko do aspektow rytualow, ktore daja sie obserwowac, jak:
powtarzalnosc, ciaglosc, zmiennosc kulturowa, lokalna. Wazne jest, zeby okreslic ich funkcje
i znaczenie w powiazaniu z atmosfera powstajaca w grupie podczas trwania rytualu oraz z
osobistymi przezyciami uczestnikow, a wiec z caloksztaltem sytuacji, uczuc, wyobrazen,
ktore rytual wyraza, reguluje, ze wszystkimi procesami psychospolecznymi, bez wzgledu na
dyscypline nauki, do ktorej odwoluje sie badacz.
Poza celami wyraznie okreslonymi - takimi jak opieka boska, plodnosc, intronizacja, nastroj
biesiadny, itd. - mozna przypisac rytualom trzy wazne funkcje, scisle powiazane i
niejednakowo pojmowane przez grupy oraz jednostki, ktorych dotycza:
Funkcja panowania nad zmiennoscia i strachem. Zachowania rytualne wyrazaja i uwalniaja
ludzki strach przed cialem i swiatem, ich przemijaniem i unicestwieniem - liczne archaiczne
rytualy wyklinajace i blagalne pozwalaja na ukierunkowanie silnych emocji (nienawisc,
strach, zal, nadzieja). Ta funkcja jest szczegolnie wyrazna w obrzedach zalobnych, obecnych
we wszzystkich spoleczenstwach, a takze podczas uroczystosci inicjacji lub pielegnacji ciala.
Liczne praktyki wyrazaja symboliczne panowanie nad przestrzenia i czasem, zmniejszajac ich
nieuchronnosc i zmiennosc w oczach uczestnikow. Naleza do nich przede wszystkim
zwyczaje poswiecania wybranego miejsca za pomoca symbolicznych znakow i gestow
(wszystkie rytualy majace na celu ograniczenie przestrzeni) lub swiecenia por roku (rytualy
sezonowe) czy okresow zycia (obrzedy przejscia).
Funkcja obcowania z nadprzyrodzonymi lub z pewnymi tajemnymi i idealnymi formami i
wartosciami. Jest bezposrednio zwiazana z poprzednia, gdyz dazy do zjednania mocy, ktore
nam sie wymykaja: bostw, dobroczynnych lub zlych duchow, przypadkowych idealow. W
obliczu tego, co nie jest technicznie dostepne i mozliwe do kontrolowania, czlowiek ucieka
sie do zabiegow symbolicznych: gestow, znakow, przedmiotow, ktorym przypisuje pewna
skutecznosc. Takie jest znaczenie modlitw, zaklec czy najpospolitszych przesadow.
Odniesienie do sacrum istnieje w rytualach laickich pod postacia wartosci i idealow, ktorym
sklada sie ofiary, oddaje czesc. Jest to szczegolnie widoczne w przypadku przemowien na
kongresach politycznych lub z okazji swiat upamietniajacych jakies wydarzenia.
Funkcja komunikacyjna i regulacyjna realizowana poprzez poswiadczenie i wzmocnienie
wiezi spolecznej. Ta funkcja jest z pewnoscia mniej uswiadomiona od poprzednich, lecz
wyrazna dla kazdego obserwatora: kazda spolecznosc (duza lub ograniczona), kazda grupa
majaca poczucie tozsamosci (wyrazajace sie czestym uzyciem zaimka my) dowodzi potrzeby
podtrzymania, umocnienia przekonan i uczuc tworzacych jej jednosc. Ten rodzaj odnowy
moralnej, zeby uzyc wyrazenia Durkheima, moze zaistniec tylko dzieki spotkaniom,
zgromadzeniom, gdzie jednostki potwierdzaja wspolne wartosci. Dotyczy to wszystkich swiat
religijnych lub swieckich, rytualow masowych (manifestacje, igrzyska, mecze, itd.), a nawet
pewnych zachowan codziennych (formy grzecznosci, troska o stroj, wizyty...).
Poprzez te funkcje rytualy sytuuja sie na pograniczu natury i kultury, tego co zmyslowe i tego
co duchowe, zapewniaja nie tylko regulacje spoleczna i moralna, ale rowniez zaspokojenie
pragnien zywych zarowno kiedys, jak i dzisiaj: pragnienia obfitosci, potrzeby pocieszenia,
zjednoczenia, przebaczenia.
Tym bardziej absurdalne moga wydawac sie twierdzenia pomniejszajace role rytualow,
traktujace je jako zjawiska archaiczne czy folklorystyczne i mowiace o utracie ich znaczenia
w dobie obecnej lub o drugorzednym znaczeniu rytualu w ogole.
II. Sposoby poznawania rytualu.
Badacze rytualow posluguja sie roznorodnymi metodami stosowanymi w naukach
humanistycznych. W licznych przypadkach zdobywaja materialy posrednio, poprzez
dokumenty historyczne dotyczace minionych okresow lub pochodzace z badan biezacych,