W XIV wieku znani byli na Rusi tylko wędrowni nauczyciele, uczący czytania dzieci wyższych warstw społecznych. Lepsze warunki rozwoju oświaty nastały tu dopiero pod koniec XV wieku, kiedy zaczęły powstawać szkoły po klasztorach bazyliańskich, a także przy niektórych cerkwiach prawosławnych. Nauczano głównie czytania i pisania w języku starosłowiańskim. W większych ośrodkach uczono także rachunków oraz śpiewu cerkiewnego. W klasztorach przygotowywano również przyszłych duchownych prawosławnych.
Szkoły brackie
Na rozwój szkolnictwa ruskiego w Rzeczypospolitej od końca XVI wieku pewien wpływ wywarły postępy szkolnictwa protestanckiego i katolickiego w Polsce. Już w XVI wieku powstały tu szkoły brackie i przyklasztorne. Pierwsza bracka szkoła ruska w Rzeczypospolitej powstała przy stauropigii lwowskiej w 1585 roku. W tym samym roku powstała podobna szkoła w Wilnie. W pierwszej połowie XVII wieku takie szkoły przyklasztorne lub brackie istniały w ważniejszych miastach ruskich Rzeczypospolitej.
Bardzo ważnym wydarzeniem było utworzenie w 1632 roku Kolegium prawosławnego w Kijowie przez archimandrytę Ławry Peczerskiej Piotra Mohyłę, metropolitę prawosławnego od 1633 roku. Kolegium to później przyjęło (od nazwiska swego założyciela) nazwę Kolegium Kijowsko-Mohylańskiego. Była to pierwsza szkoła średnia na Rusi. Zgodnie z postulatem Mohyły miała ona kształcić obrońców prawosławia, przeciwstawiać się ekspansji katolicyzmu i zwalczać unię z Kościołem rzymskim ogłoszoną w 1596 r. w Brześciu. W założeniu miała więc ona kształcić obrońców kultury ruskiej, prawosławnej, bizantyńskiej. W rzeczywistości stała się również rozsadnikiem kultury zachodniej, łacińskiej na Rusi. Poprzez to kolegium Ruś nawiązała szerszy kontakt z kulturą zachodnią. Model organizacyjny tego kolegium został bowiem przejęty zwłaszcza ze szkół jezuickich. Zarówno klasy niższe tzw. huma-niora, jak i wyższe (poetyka, retoryka, filozofia) prowadzone były Piotr Mohyła
XV-XVII wiek
158
w nim na wzór szkół zachodnioeuropejskich. W Kolegium tym uczono łaciny i greki, czytano poetów starożytnych, renesansowych i barokowych. W ten sposób Ruś nadrabiała wiekowe zaległości. W dużej mierze działo się to za polskim pośrednictwem. Profesorowie i studenci rozczytywali się w polskiej literaturze, zwłaszcza w dziełach jezuitów: Jakuba Wujka i K.M. Sarbiewskiego, oraz poety z Czarnolasu Jana Kochanowskiego. Akt unii hadziackiej z 1658 roku nadał Kolegium Mohylańskiemu tytuł akademii, ale unia ta, jak wiadomo, nie weszła w życie. Kolegium zostało przemianowane na akademię w 1694 roku, czyli po ostatecznym wcieleniu Kijowa do państwa moskiewskiego. Akademia Mohylańska stała się wzorem dla szkolnictwa wyższego w Rosji. Na wzór Kolegium Mohylańskiego utworzono w 1686 roku Szkołę Słowiańsko-Grecko-Łacińską w Moskwie. Jej program, podobnie jak program Kolegium Mohylańskiego, zbliżony był do zachodnioeuropejskich, zwłaszcza polskich szkół humanistycznych. Szkoła ta była przeznaczona dla kandydatów do stanu duchownego.
W XVI wieku rozpowszechnia się w Wielkim Księstwie Moskiewskim druk. Powstają drukowane książki oraz podręczniki szkolne. Ważnym wydarzeniem było wydanie w 1634 roku podręcznika do nauki elementarnej Wasyla Burcewa oraz podręcznika Kariona Istomina, przypominającego pod względem metody dzieło Jana Amo-sa "Komeńskiego pt. Orbis sensualium pictus.
XIII. Rozwój n w dobie n
l.W
Przewi
W XVII wieku na dziedzinach życia gospo< skanie przez Niderlandj cu XVI wieku, rewoluc; wzmożone zainteresowa śpieszyły rozwój kapitał kraje europejskie od Ans po Ukrainę. W 1648 r i utrwala się wyznanicr
Książki
drukowane cyrylicą
Drukarstwo ruskie
styczną, a Ludwik XI\
niedościgłe pałace, Iec2
Rewolucyjne zn
główne ośrodki ostatec
derlandów i Francji. I
opartych na doświadc
także na niektóre zmoi
zwłaszcza niemieckie
w scholastyce, podups
konywał się pod patr
instytucjach - akaden
taką akademią była w
rencji, powstała w 14S
nych miastach włoski
lu (1443), akademia '
(1542) i Accademia P
miast w Anglii taka ;
we Francji (Akademie
za sprawą G. W. Leibn
miejsce w XVIII wi
Drukarnia połocka
XV-XVII wiek
------__
• W Kolegium tym uczo-=h, renesansowych i balowe zaległości. W du-mctwem. Profesorowie teraturze, zwłaszcza ' ffrbiewskiego, oraz
• Akt unii hadziackiei (tm) tytuł akademii, ale kolegium zostało prze-po ostatecznym wcie-Lkademia Mohylańska v Rosji. Na wzór Kole-;u Szkołę Słowiańsko-podobnie jak program achodnioeuropejskich zkoła ta była przezna-
rielkim Księstwie Mo-waz podręczniki szkol-'34 roku podręcznika podręcznika Kariona tody dzieło Jana Amo-
XIII. Rozwój nauki i myśli pedagogicznej w dobie realizmu w XVII wieku
j 1. Warunki polityczne.
i Przewrót w nauce i filozofii
l
j W XVII wieku nastąpił w Europie przełom we wszystkich
! dziedzinach życia gospodarczego, politycznego i umysłowego. Uzy-
; skanie przez Niderlandy Północne (Holandia) niezależności w koń-
i cu XVI wieku, rewolucje angielskie z lat 1649 i 1688-1689 oraz
' wzmożone zainteresowania tych państw handlem zamorskim przy
śpieszyły rozwój kapitalizmu. Fala rewolucji przetoczyła się przez
kraje europejskie od Anglii poprzez Francję, Niderlandy, Niemcy aż
po Ukrainę. W 1648 roku kończy się wojna trzydziestoletnia
i utrwala się wyznaniowy podział Europy. Papiestwo traci na zna
czeniu, Francja staje się silną scentralizowaną monarchią absoluty-
styczną, a Ludwik XIV nie tylko zdobywa nowe terytoria i buduje
niedościgłe pałace, lecz także opiekuje się uczonymi.
Rewolucyjne zmiany nastąpiły -w dziedzinie nanki, której główne ośrodki ostatecznie przesunęły się na północ, do Anglii, Niderlandów i Francji. Nastąpił wielki rozwój nauk przyrodniczych opartych na doświadczeniu, które w pewnym stopniu przenikały także na niektóre zmodernizowane lub nowopowstałe uniwersytety, zwłaszcza niemieckie. Na ogół jednak uniwersytety, pogrążone
w scholastyce, podupadały. Natoniffltrm&ywty rozwójnauki d°-