Stereotypy są uwarunkowanymi kulturowo konstruktywnymi koincydencjami i konwergencjami
obserwacji o charakterze kolektywnym, z jednej strony sterowanymi i socjalizowanymi przez
procesy prawdopodobieństwa, a z drugiej motywowanymi strategicznie i z uwagi na zachowanie i
odgraniczenie systemu. Są to na podstawie nienaukowych kryteriów kognitywnie stypizowane i
typizujące obiekty, służące do osiągnięcia funkcjonalnego, strategicznego, dyskursowo
ukierunkowanego i dyskursowo ustalonego uogólnienia w danej manifestacji kultury. Stereotypy
wymagają przy tym dwojakiej legitymizacji: muszą (z uwagi na ich skuteczność) wystarczająco
często występować i tym samym być stwierdzalne, oraz muszą spełniać funkcje zabezpieczające,
odgraniczające lub dyferencjujące w ramach danego systemu kultury. Reguła pragmatyczna:
stereotypy uogólniają, po to, by znosić (unieważniać) dyferencjacje, w celu umożliwienia
wypowiedzi na temat wynikłej dopiero z tego uogólnienia klasy obiektów w taki sposób, który bez
tego uogólnienia - na poszczególnych elementach tworzonej klasy - nie byłyby możliwy lub byłyby
kulturowo nierelewantny. Dopiero cel takiego uogólnienia tworzy zatem kulturowo relewantny i
kolektywnie funkcjonujący obiekt. Decydująca w tym procesie jest zatem jakość (nieodpartość,
możliwość wyjaśnienia/przedstawienia, moc przekonywająca, prawdopodobność, możliwość
przeforsowania) powstałej z uogólnienia klasy (określenia klasy). Klasa ta musi być - z punktu
widzenia jej kulturowej lub/i socjalnej relewancji - bardzo stabilnie utworzona. Badać zatem należy
kryteria i zastosowane metody tworzenia klas, a nie tylko sam obiekt lub samą klasę.
Wytworzenie takiej klasy wzmacnia działanie danej wypowiedzi, stanowi o jej strategicznym
sensie i charakterze. Samo uogólnienie nie jest przy tym decydujące (jest ono konieczne, ale nie
wystarczające), lecz współgra między dwiema operacjami, między uogólnieniem i znoszeniem
dyferencjacji, przy czym druga operacja staje się skuteczna i rozpoznawalna dopiero przez
zastosowanie atrybutywnego elementu dodatkowego. Tak na przykład zdanie 'Wszyscy Polacy
mają paszport' nie zawiera stereotypu, ponieważ zastosowane w nim uogólnienie (wszyscy
Polacy) nie jest tego typu, że znoszona jest jakaś dyferencja. Zdanie 'Wszyscy Polacy kradną/są
gościnni' zawiera natomiast stereotyp, gdyż podjęte w nim uogólnienie służy właśnie znoszeniu
dyferencjacji. Ukierunkowanie to wyznaczane jest przez drugi, atrybutywny element (kradną/są
gościnni) i sformułowanie to staje się tym samym stosowalne dyskursowo. Zdanie podane jako
pierwsze nie jest - bez dalszych operacji - stosowalne dyskursowo (chyba, że zastosowane
64
zostanie na przykład w takim kontekście, że otrzyma sens dyferencjujący między 'Polakami' a
'Nie-Polakami'). Kolejną właściwość stereotypów scharakteryzować można następująco:
Stereotypy wykazują właściwości zdań egzystencjalnych (jednostkowych) postulując
równocześnie, a mianowicie milcząco, charakter zdań ogólnych (prostych), niezależnie od tego,
czy językowo rzeczywiście przyjmują formę zdań ogólnych lub nie.
Atrybutywny element dodatkowy jest konstruktywnym rezultatem statystycznie i kulturowo
uwarunkowanego jaskrawego (niezwykłego), możliwego do zarejestrowania, działania lub/i
komunikowania poddanego stereotypizacji obiektu, które za pomocą czterech wzorów porządku,
wartości oraz właściwości i cech generujących danego systemu kultury zostaje wzmocnione lub
osłabione. Przyczyny i kryteria 'jaskrawości' (niezwykłości, rejestrowalności) dostarczane są przez
przeprowadzającą te operacje kulturę.
'Statystycznie jaskrawy' oznacza w tym kotekście (w odniesieniu do grup socjalnych), że
'jednostki danej out-group' manifestują - z punktu widzenia socjalnie lub/i kulturowo relewantnej
'in-group' - określone właściwości, cechy, działania, lub takie właściwości, cechy lub działania ze
specyficznie kulturowych powodów (np. dyskursowo taktycznych lub strategicznych) i dla takich
samych celów mogą im przez tę 'in-group' zostać przypisane. Liczba 'jednostek', które aktywizują
i aktualizują odpowiednie właściwości, nie jest w tym wypadku relewantna, decydujące jest, że
ekstrapolacja (uogólnienie) właściwości lub cech na tworzoną klasę jest możliwa i znajdzie
naśladowców. Ważne są ponadto uwarunkowane kulturowo jaskrawe właściwości, które są