Szczeg�ow� analiz� �krytycznych okres�w" przeprowadzi�a i opublikowa�a C. Stendler32. Twierdzi ona, �e istniej� empiryczne dane pozwalaj�ce s�dzi� o istnieniu �okres�w" krytycznych" u dziecka. Zale�no�� dziecka od matki � m�wi C. Stendler � jest warunikiem rozwoju niezale�no�ci. Nie przeszkadza to jednak, �e np. niekt�re sze�ciomiesi�czne dzieci same trzymaj� butelk� z pokarmem, za co spotyka je nagroda w postaci regulowania mo�no�ci wypicia takiej ilo�ci mleka, na jak� maj� ochot�. Ponadto dziecko dziewi�ciomiesi�czne pozornie zaspokaja g��d dzi�ki ssaniu palc�w. Kiedy za� matka wyra�a z tego powodu rado��, uznaj�c t� czynno�� za objaw osi�gni�cia �wiadomego dzia�ania dziecka, uzyskuje ono dodatkow� nagrod�, kt�ra pobudza je do powt�rzenia czynno�ci, co mo�e by� uznane za zachowanie niezale�ne. Mamy tu, jak wida�, pewnego rodzaju paradoks: dziecko uczy si� niezale�no�ci, poniewa� nauczy�o si� polega� na reakcji matki w zakresie akceptowania i aprobaty jego zachowania. Tak wi�c dopiero w�wczas, kiedy dziecko jest dostatecznie zale�ne, by cieszy� si� z aprobaty rodzic�w, mo�e czyni� szybkie post�py
W nabywaniu 'niezale�no�ci.
Wielu autor�w zauwa�y�o, �e niekt�re dzieci staj� si� nadmiernie zale�ne, niekt�re za� zbyt niezale�ne. Podstawow� teori� wyja�niaj�c� powstawanie tych zjawisk jest � ich zdaniem � teoria wzmacniania. M�wi ona, �e je�li dziecko od urodzenia jest konsekwentnie nagradzane za dzia�anie niezale�ne, a karcone za
a " C. B. Stendler, Critical penods in socialization and overdependew:y, �Child Development" 1952, nr l, s. 3�12. Patrz tak�e: C. B. Stendler,
|�P. cit., s. 5 i n.
45
uleg�o��, to staje si� ono indywidualno�ci� niezale�n� i samJ dzieln�. R. Sears interesowa� si� tym zagadnieniem w �wieyJ kolejno�ci dziecka w rodzinie jako zmiennej psychologicznej Stwierdzi� on mi�dzy innymi, �e najstarsze dziecko przypuszcza]. nie cz�ciej odczuwa niepok�j .na skutek karmienia i odstawiani-od piersi oraz wi�ksz� obaw� przed chorobami i niebezpieczen. stwem ni� drugie i nast�pne dzieci. Powsta�y niepok�j wzmacoi;
potrzeb� zale�no�ci dziecka od matki i przerodzi� si� mo�;
w stan zale�no�ci nadmiernej, polegaj�cej na zak��ceniu ca�ego kompleksu reakcji. I tak np. dziecko mo�e wydawa� si� jedyni;
�zaniepokojone" znikni�ciem jakiej� zabawki, lecz w wyniku tego nie staje si� nadmiernie zale�ne. Zale�no�� mo�e si� poj�. wi� dopiero w�wczas, gdy np. babcia, kt�ra zaspokaja�a wszyst. kie potrzeby zale�no�ci u dziecka (podczas gdy matka wzmac. nia�a potrzeb� niezale�no�ci) nagle opuszcza dom. W wyniku teg( zak��ceniu ulegaj� przekonania dziecka o formach zaspokajanie jego potrzeby zale�no�ci. W innym wypadku � do domu wraca ojciec po d�ugiej nieobecno�ci i matka zaczyna spe�nia� obowi�zki �ony, podczas gdy dziecko nauczy�o si� oczekiwa� od nie;
tylko roli matki. W jeszcze innym przyk�adzie � matka pode� mu j e prac� zarobkow�. W takich i w podobnych wypadkach �;" zdaniem C. Standler � niepok�j obudzony w dziecku prowadzi do pot�gowania si� pragnienia zale�no�ci.
Wed�ug tej�e autorki w �yciu dziecka mo�na wyr�ni� dwa okresy nadmiernej zale�no�ci. Pierwszy rozpoczyna si� w�wczas, gdy dziecko zaczyna sprawdza�, czy mo�e na matce polega�, objaw u wi�kszo�ci dzieci obserwowany jest pod koniec pierwszego roku ich �ycia. Drugi okres zale�no�ci przypada na drugi i trzeci rok �ycia dziecka. Wcze�niej niemowl� uczy�o si� by� biernie zale�nym od matki, teraz za� poddaje si� jej autorytetowi i uznaje jej psychologiczn� wa�no��. Jednocze�nie dziecko wypr�bowuje matk�, by sprawdzi�, czy rzeczywi�cie mo�e na niej polega� w ka�dej sytuacji. P�acze zatem, kiedy matka je opuszcza i domaga si�, aby by�a ona w zasi�gu jego wzroku lul w pobli�u, kiedy potrzebuje jej pomocy.
J. Bowiby przypuszcza, �e najkrytyczniejszy okres powsta' wania niepokoju odczuwanego w zwi�zku z matk� nast�puje P�
46
miesi�cach �ycia, �kiedy pierwszy stosunek przedmiotowy
o�miu
'. ^ do jego 'matki rozwija si� w specyficzny spos�b"3S. \w tvm okresie bowiem dziecko ju� u�wiadamia sobie swoj� za-7-no�� od matki i sprawdza jej kontrol� nad sob�. Potrzeby le�no�ci dziecka powinny w tym okresie by� zaspokajane ' spos�b, do jakiego si� je przyzwyczai�o. Mo�na to lepiej wy-azi� sformu�owaniem J. Bowibiegoi{4 wyra�aj�cym przekonanie �e opiek� macierzy�sk� nad dzieckiem w wieku 9 miesi�cy fw okresie du�ej zale�no�ci mi�dzy matk� i dzieckiem.) winna �y-awowa� jedna i ta sama osoba. Oczywi�cie autor mi�� tu na my�li tylko matk�. .
Cech� nast�pnego okresu nadmiernej zale�no�ci dziecka od matki jest wzrost wymaga� w stosunku do dziecka i ustalonego dotychczasowego sposobu wykonywania, r�nych czynno�ci. Dziecko musi si� podda� w�adzy matki i uzna� swoj� zale�no�� od niej, a jednocze�nie uczy si� niezale�no�ci. Zn�w wzrasta jego niepok�j, poniewa� zosta�y zak��cone wa�ne reakcje docelowe. W normalnym toku procesu resocjalizacji wytworzony niepok�j okre�la w�a�ciwe znaczenie zale�no�ci, gdy natomiast nast�puje zaburzenie sytuacji o charakterze gwa�townym � kumulacja niepokoju mo�e doprowadzi� do wytworzenia zale�no�ci nadmiernej; Okazuje si� wi�c, �e w �yciu ma�ego dziecka istnieje wiele okoliczno�ci utrudniaj�cych rozw�j niezale�no�ci dziecka wzgl�dem matki, natomiast wzmacniaj�cych zale�no�� od niej.
W innym badaniu, w kt�rym obserwacji poddanych, zosta�o 50 dzieci odseparowanych od matki mi�dzy 12 'miesi�cem, a 4 rokiem �ycia, J. Bowiby .stwierdzi�, �e wi�kszo�� dzieci na znak protestu gryz�o przedmioty i osoby. Jedno z nich czyni�o to przez 17 dni. Zdaniem autora wydaje si� prawdopodobne, �e im silniejsze powi�zanie mi�dzy dzieckiem a jego matk:�, tym d�u�szy jest protest na od��czenie go od niej. Po kilku tygodniach faza protestu zacz�a ust�powa� i dzieci wydawa�y si� Wraca� do stanu r�wnowagi psychicznej, by�y spokojniejsze, zaczyna�y pozytywnie reagowa� na kontakt z personelem zak�a-
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.