, Wychowanie jako wprowadzenie w życie wartościowe, Warszawa 1988. Rutkowiak J., Dialog bez arbitra jako koncepcja relacji między nauczycielem a uczniem,
Ruch Pedagogiczny 1984 nr 5-6. Tchorzewski A., Metodologiczne i dydaktyczne problemy teorii wychowania w procesie
kształcenia nauczycieli, [w:] Wybrane problemy modernizacji procesu dydaktyczno-
wychowawczego, Prace Komisji Pedagogiki i Psychologii, z. XI, Warszawa -
Poznań 1987. Woloszyn S., System oświaty i nauczyciel, [w:] Pedagogika, B. Suchodolski (red.).
Warszawa 1980.
Dariusz Zając
Koncepcje metod i technik wychowania
Metody wychowania - istota, koncepcje, klasyfikacje
Wielość sposobów rozumienia kategorii pojęciowej, jaką stanowią „metody wychowania" odzwierciedlają zaprezentowane poniżej terminologiczne ustalenia. W ich świetle „metodą wychowania" określa się:
· „(..·) pewną drogę w postępowaniu wychowawcy z wychowankiem(wychowankami), drogę utartą i dobrze znaną. Traktować można jąza systematycznie stosowany sposób współbycia, współprzebywaniawychowawcy z wychowankiem w kontakcie bezpośrednim lubpośrednim, za pomocą wartości sztuki, nauki, czy wytworów własnych wychowanka" [Górniewicz, 1996, s. 65];
„(...) powtarzalne czynności zmierzające do celów (zazwyczaj cząstkowych) (...)" [Konarzewski, 1992, s. 326];
„(...) celowy sposób postępowania opiekuna-wychowawcy z wychowankiem znajdującym się pod jego opieką" [Brągiel, 1984,s. 15];„(...) sprawdzony układ zabiegów polegających na inspirowaniui inicjowaniu działań, pomiędzy podmiotami wychowania, opartyo społecznie akceptowane normy etyczno-moralne" [Piotrowiak,2002, s. 139].Interesującą koncepcję metod wychowania stanowi propozycja K. Kona-rzewskiego. Autor dokonuje tu opisu i wyjaśnienia indywidualnych i grupowych metod wychowania. Opisać metodę to nic innego jak -jego zdaniem -przedstawić strukturę czynności z niezbędnymi środkami oraz określić oczekiwaną zmianę, z kolei wyjaśnić metodę to tyle, co wskazać na teoretyczny mechanizm pośredniczący między tą czynnością a oczekiwaną zmianą [1982, s. 23].
W swojej koncepcji metod wychowania K. Konarzewski przyjmuje założenie o wielopoziomowości struktur regulacyjnych człowieka. Można tu wyróżnić dwa poziomy:
1) poziom regulacji reaktywnej - oparty na schemacie bodziec - reakcja, to wrodzona lub nabyta w drodze kojarzenia przez styczność
171
Koncepcje metod...
koordynacja sensoryczno-motoryczna, czyli nawyki; funkcjonuje ona u człowieka niezależnie od jego świadomości, tworząc obszerne struktury typu łańcuchowego, w których dowolny bodziec wywołujący kolejną reakcję jest w całości lub częściowo produktem reakcji poprzedzającej;
2) poziom regulacji celowej, który odnosi się do antycypacji wyniku' podjętego zachowania, czyli pewnego rodzaju uobecnienia stanu, który jeszcze nie istnieje, a ze względu na który zachowanie zostało uruchomione; wyróżniono tu dwa podpoziomy:
złożenie regulatora reaktywnego i mechanizmu antycypacji,genezę którego wyjaśnić można za pomocą uwarunkowaniainstrumentalnego, zawierającego w sobie procedurę warunkowania klasycznego;
struktur wiedzy, który zorganizowany jest we względniespójną całość niezależną od szczegółowych wymogów regulacyjnych, mogący w sposób ciągły kierować zachowaniem sięjednostki w różnych sytuacjach, istotną cechą struktur wiedzyjest generatywność (wiedza zastana może stanowić źródłowiedzy nowej).Do zmian w wiedzy dochodzi wówczas, gdy:
człowiek obserwuje zachowanie się innych ludzi i skutki tychzachowań;przekazywane są człowiekowi komunikaty językowe;człowiek podejmuje działania ukierunkowane przez zadanie[tamże, s. 17-20].Powyższe założenia i ich analiza prowadzą do wyodrębnienia przez K. Konarzewskiego następujących metod wychowania:
[indywidualne metody wychowania )
Mechanizm zmianotwórczy
Metoda
Środek
warunkowanie
nagradzanie
nagroda
warunkowanie
karanie
kara
uczenie się przez obserwację
modelowanie
model
uczenie się przez komunikaty językowe
perswazji
przekaz j ęzyko wy
uczenie się przez działanie
zadaniowa
zadanie
Źródło: K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1982, s. 20
172
Dariusz Zając
Grupowe metody wychowania
/*,
Mechanizm zmianotwórczy
warunkowanie
uczenie się przez obserwację
' 'uczenie się przez komunikaty językowe
uczenie się przez działanie
Metoda
kształtowanie nacisku grupowego
kształtowanie odniesienia porównawczego
* kształtowanie norm i ról społecznych
kształtowanie kulturowegoM , ■ ' wzoru życia*
Środek
nagroda, kara
model, wzór
(grupa jako układ
odniesienia)
przekaz j ęzyko wy
zadania
* odnoszą się do kultury grupy
Źródło: opracowanie własne w oparciu o pracę: K. Konarzewski, Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, Warszawa 1982, s. 21-22
Grupowe metody wychowania K. Konarzewski łączy z poziomami organizacji grupowej:
· najniższym, związanym z określeniem grupy jako zbioru (w sensie/ kolektywnym) jednostek, który może utrzymywać się poprzez to,
^ że dla każdej jednostki pozostałe są pewnym układem odniesienia dla zdefiniowania jej sytuacji;