Wyja�nia�oby to b��dy spostrzegania wynikaj�ce z podobie�stwa element�w (np. liter) na skutek niedostatecznego rozr�niania bod�c�w wzorcowych i percypowanyoh jako identyczne. Nale�y przy tym zauwa�y�, �e w aspekcie fizjologicznym rozr�nianie dw�ch wzorc�w bod�cowych oznacza rozpoznawanie ich jako r�nych na poziomie peroepcyjnym, podczas gdy r�nicowanie wi��e si� z wytwarzaniem odmiennych reakcji na rozr�niane bod�ce.
Warunkiem powstania percepcji jednostkowej, dzi�ki kt�rej nast�puje spostrzeganie ca�o�ciowa i natychmiastowe rozpoznawanie jest okre�lone rozmieszczenie przestrzenne z�o�onych wzorc�w znakowych, to znaczy Ich elementy musz� by� ustawione w okre�lonym kierunku (w j�zykach indoeuropejskich od lewej do prawej strony) i nast�powa� po sobia w niewielkich odleg�o�ciach. W przeciwnym przypadku, je�eli litery dobrze znanego wyrazu zostan� napisane z g�ry na d� lub szeroko rozstawione, wyraz przestanie stanowi� percepcj� jednostkow�, a jego rozpoznanie b�dzie podlega�o percepcji z�o�onej (sekwencji percepcji jednostkowych).
Wynika z tego, �e niezale�nie od zastosowanej w nauoe czytania metody wyj�ciowej, pocz�tkuj�cy czytelnik wcze�niej czy p�niej musi naby� sprawno�� w spostrzeganiu i rozpoznawaniu kolejnych znak�w graficznych wyrazu z zachowaniem porz�dku ich nast�pstwa oraz sprawno�� w ca�o�ciowym spostrzeganiu i rozpoznawaniu z�o�onych uk�ad�w znak�w graficznych. Oznacza to konieczno�� znacznego zr�nicowania metodyk w zale�no�ci od �wiczonej sprawno�ci.
Przedstawione .wy�ej skr�towo wyniki bada� psychologii eksperymentalnej, neurofizjologii, a tak�e badania pedagogiczne dotycz�ce b��d�w
75
pope�nianych w procesie nauki czytania i pisania pozwoli�y opracowa� metod� wertykalna stymulacji procesu nauki czytania, kt�r� nocna sto-aowa� w pracy z uczniami z rozpoznan� nawet g��bok� dyalekaj� oraz z uczniami klas pocz�tkowych nie maj�cych trudno�ci w opanowaniu je�yka pisanego, w celu przyspieszenia tempa poprawnego czytania, a w konsekwencji lepszego rozumienia tre�ci.
Istot� metody wertykalnej jeat maksymalne zwolnienie procesu analizy znak�w graficznych i dekodowanie znacze� w nich zawartych poprzez wymuszenie utrzymywania w pami�ci odczytywanych znak�w w okre�lonej kolejno�ci tak d�ugo, dop�ki odbi�r nast�pnych b�dzie warunkowa� ustalenie znaczenia ca�o�ci, Przyjmuj�c, �e ruch oka w kierunku pionowym jest trudniejszy, przez co w naturalny spos�b nast�puje jego zwolnienie, u�atwiaj�c koncentracj� uwagi na ka�dym kolejnym znaku graficznym - zastosowano do �wicze� pionowy, literowy zapla tekstu w kolumnach w ten spos�b, �e �aden znak graficzny nie wskazuje na koniec wyrazu. Uznano bowiem �e ich sensowna organizacja wymaga, a nawet wymusza utrzymywanie w pami�ci odczytywanych znak�w graficznych w okre�lonej kolejno�ci, tak d�ugo jak b�dzie wymaga�o dekodowanie tre�ci . tekatu.
W toku �wicze� stosowano czytanie oraz pisanie z pami�ci i ze s�uchu tekst�w (kr�tkich 3-5 zdaniowych opowiada�) zapisanych pionowo litera pod liter�, zaznaczaj�c graficznie tylko koniec zdania. Takie post�powanie wynika�o z za�o�enia, �e z�o�ona czynno�� czytania ma charakter pollsensoryczny, anga�uje bowiem nie tylko analizator wzrokowy, lecz tak�e s�uchowy i kinestetyozno-ruohowy, kt�rych sprawno�� i harmonijne wsp�dzia�anie warunkuj� tworzenie si� adekwatnych wyobra�e� znak�w graficznych i ich zespo��w oraz prawid�owy przebieg czynno�ci.
Zainteresowany tym zagadnieniem czytelnik, instrukcj� i modele do �wicze� wraz z dok�adnie om�wionymi wynikami bada�, znajdzie w publikacji autorki po�wi�conej stymulacji procesu czytania (J. W�odek-Chro-nowska 1985). Natomiast w tym artykule zostan� przedstawione tylko wa�niejsze wyniki. -
Badania wskazuj�, �e w pocz�tkowym okresie nauki czytania utrzymuj� si� trudno�ci przede wszystkim w rozr�nianiu poszczeg�lnych znak�w graficznych oraz spostrzeganiu porz�dku ich nast�pstwa. Zjawiska to wyra�nie wyst�puje przy czytaniu tekstu zapisanego w uk�adzie wertykalnym, a markowane jest, je�eli czytany tekst jest zapisany w uk�adzie horyzontalnym, w kt�rym z�o�one zespo�y znak�w graficznych spostrzegane ca�o�ciowo (to znaczy "odczytywane" s� jako ca�e wyrazy) bywaj� raczej odpoznawane ni� rozpoznawane i konsekwencj� tego stanu
76
jest gara�e rozumienie tre�ci czytanego tekstu. B��dy czytania wynikaj�ce ze zgadywania wyraz�w mog� utrzymywa� aie bardzo d�ugo nierozpoznane, czaaea nawet przez kilka lat. Czytanie i pisanie tekst�w w uk�adzie wertykalnym jest dobrym narz�dziem diagnostycznym ujawniaj�cym trudno�ci w rozpoznawaniu znak�w graficznych i porz�dku ich nast�pstwa.
Stosuj�c �wiczenia metod� wertykaln� stwierdzono, ze jut po 3 mle-si�oach znacznie wzrasta poprawno�� czytania, a przy tym procent wyraz�w czytanych poprawnie kszta�tuje si� podobnie wysoko w czytaniu tekst�w zapisanych w uk�adzie wertykalnym, jak i tekst�w zapisanych w uk�adzie horyzontalnym. Stanowi to potwierdzenie hipotezy, �e funkcj� zastosowanego do �wicze� wertykalnego zapisu tekstu, jest kszta�towanie adekwatnych do wzorc�w wyobra�eniowych reprezentacji poszczeg�lnych znak�w graficznych wyrazu w porz�dku ich nast�pstwa. Ponadto znaczny wzrost liczby wyraz�w czytanych ca�o�ciowo w uk�adzie horyzontalnym tekstu, przy r�wnoczesnym wzro�cie tempa czytania, wskazuje na przyspieszenie proces�w syntetyzowania element�w z�o�onych zespo��w znakowych zar�wno w aspekcie wzrokowym, jak l d�wi�kowym.