R�wnie� niekorzystne z punktu widzenia rozwoju autonomii
dziecka jest ograniczanie jego kontakt�w z r�wie�nikami oraz osoba-
mi doros�ymi spoza rodziny. Powoduje to, �e rodzice staj� si�
jedynymi osobami, od kt�rych dziecko uczy si� nawi�zywania kontak-
t�w spo�ecznych, sposob�w porozumiewania si� i wykonywania r�-
nych czynno�ci [E. Mueller, J. Brenner, 1977].
A zatem ograniczanie dost�pu do miejsc, przedmiot�w i ludzi
powoduje, �e dziecko ma bardzo ma�o okazji do samodzielnego
wykonywania r�nych czynno�ci i wchodzenia w relacje z innymi
lud�mi. W konsekwencji ma znacznie ograniczone mo�liwo�ci: podej-
mowania decyzji, dokonywania wybor�w, pokonywania przeszk�d,
odraczania gratyfikacji i � tym samym � rozwijania swej niezale�no-
�ci i samodzielno�ci.
Kolejnym typem oddzia�ywa� blokuj�cych rozw�j autonomii dzie-
cka jest zmuszanie go do wykonywania r�nych dzia�a�. Rodzice
wykorzystuj� sw� psychiczn� i fizyczn� przewag�, aby zmusi� dziecko
do podejmowania czynno�ci niezgodnych z jego w�asnymi d��eniami
i pragnieniami [I. Obuchowska, 1989]. S� r�ne powody takiego
post�powania rodzic�w. Czasami uwa�aj� oni, �e dziecko jest na tyle
niesamodzielne, �e nie mo�e podejmowa� r�nych dzia�a� z w�asnej
woli, poniewa� i tak nie potrafi ich poprawnie wykona�. Dlatego sami
decyduj�, co ma robi� i co powinno je interesowa�. Niekiedy rodzice
pragn� nauczy� dziecko wielu praktycznych umiej�tno�ci oraz dostar-
czy� mu du�o wiedzy. Mog� tak post�powa� rodzice, kt�rzy nie
akceptuj� faktu upo�ledzenia dziecka i w drodze usilnych zabieg�w
edukacyjnych pragn� uczyni� z niego �normalne dziecko". Uniemo�-
liwiaj� mu podejmowanie r�nych dzia�a� z w�asnej woli, poniewa�
uwa�aj�, �e s� ma�o istotne dla jego rozwoju, natomiast te czynno�ci,
kt�re sami narzucaj�, traktuj� jako bardzo kszta�c�ce. Dobieraj�
zadania cz�sto przekraczaj�ce mo�liwo�ci dziecka i wymagaj�, aby
rozwi�zywa�o je wed�ug ustalonego przez nich scenariusza. W ten
spos�b pr�buj� je uczy� czynno�ci samoobs�ugowych, sprawno�ci
ruchowych i r�nych umiej�tno�ci. Nie pr�buj� zainteresowa� dziecka
dzia�aniami, do kt�rych je zmuszaj�, ani te� nie czekaj� na dogodn�
chwil�, kiedy ujawni ono okre�lone zainteresowanie. Po prostu zmu-
148
szaj� dziecko do wykonania okre�lonych czynno�ci, nie troszcz�c si�
o to, czy jest nimi zainteresowane i czy chce je wykona�.
R�wnie� niekorzystnym z punktu widzenia rozwoju autonomii
dziecka jest ingerowanie w jego dzia�ania. Co prawda, dziecko podej-
muje okre�lone dzia�ania z w�asnej inicjatywy, ale rodzice uwa�aj�, �e
s� to dzia�ania nieodpowiednie lub nieodpowiednio realizowane i dla-
tego wkraczaj� z r�nego rodzaju interwencjami i korektami. Nama-
wiaj� dziecko do zmiany charakteru czynno�ci lub jej kierunku. Mog�
te� poprzez r�nego typu wypowiedzi zniech�ca� dziecko do wykony-
wania okre�lonych czynno�ci, na przyk�ad gani�c je: �Zobacz, jak
brzydko to zrobi�e�", �To jest �le" lub szanta�uj�c: �Je�eli zaraz nie
sko�czysz, nie pozwol� ci ogl�da� telewizji". Nikiedy, na przyk�ad
z obawy, �e dziecko co� uszkodzi lub zabrudzi, przerywaj� jego
dzia�ania i nie dopuszczaj� do ich zako�czenia. Je�eli robi� to nagle,
nie pr�buj�c wcze�niej zainteresowa� dziecka czym� innym, w�wczas
wywo�uj� u niego siln� frustracj�.
Kolejnym typem oddzia�ywa�, niekorzystnych dla rozwoju auto-
nomii dziecka, jest �cis�e kontrolowanie jego samodzielnych poczyna�,
kt�re cz�sto przechodzi w opisane wy�ej korygowanie lub niedopusz-
czanie do ich zako�czenia. Takie post�powanie mo�e dotyczy� samo-
dzielnie wykonywanych przez dziecko czynno�ci �ycia codziennego
oraz czynno�ci zabawowych. Rodzice staraj� si� ustanowi� �cis�y
nadz�r nad dzia�aniami dziecka. Pilnuj�, aby wykonywa�o okre�lone
czynno�ci w okre�lonym czasie, a nawet w okre�lonej kolejno�ci. Na
zako�czenie sprawdzaj�, jak dziecko je wykona�o i cz�sto domagaj�
si� ich poprawienia lub powt�rzenia. Post�puj�c w taki spos�b,
kszta�tuj� u dziecka przekonanie, �e samodzielnie nic �ie potrafi
dobrze zrobi�. Jak wykaza�y badania B. White'a i wsp. [1973], matki
2 i 3-letnich dzieci o prawid�owym rozwoju stosowa�y nast�puj�ce
procedury nadmiernego kontrolowania samodzielnych poczyna� dzie-
cka. Pierwsza polega�a na tym, �e matka pozwala�a dziecku na
wykonywanie r�nych czynno�ci, ale jednocze�nie, obawiaj�c si�, �e
dziecko co� uszkodzi, zniszczy lub zabrudzi, sterowa�a jego po-
czynaniami, wydaj�c mu rozliczne polecenia, rozkazy i zakazy typu:
�Nie bierz tego", �Zostaw to", �Tego nie wolno ci robi�". Druga
procedura, zbli�ona do pierwszej, polega�a na tym, �e matka po-
zwala�a dziecku swobodnie porusza� si� po mieszkaniu, ale przez ca�y
czas towarzyszy�a mu, nadzorowa�a jego dzia�ania i cz�sto nak�ania�a
149
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.