Dostrzec j� mo�na w szczeg�lnej dba�o�ci o ca�o�� got�wkowej in-
traty skarbu ksi���cego, we wzmo�onych �rodkach kontroli, w wy��czeniu agend
zarz�du monetarnego i kopalnictwa kruszc�w spod kompetencji urz�dnik�w teryto-
rialnych, w trybie poboru i podzia�u op�at celnych. Tendencja do autarkii wydaje si�
r�wnie� nast�pstwem preferencji dla dochod�w pieni�nych, realizowanej w warun-
kach szczup�o�ci rynkowego sektora gospodarki.
Mo�na by�o wprawdzie kupowa� na rynku rzemie�lnicze wyroby codziennego
u�ytku; w jakich jednak ilo�ciach, za jak� cen� i co najwa�niejsze - czy warto by�o
p�aci� ow� cen� w got�wce? Mo�na by�o sprzeda� zbo�e - tylko ile i za jak� cen�?
Miesi�czny zapas chleba dla doros�ego cz�owieka kosztowa� w Pradze ok. 967 r. de-
nara; tyle samo - obrok dla konia na 40 dni albo dziesi�� kur. Tanio�� �ywno�ci
w Czechach zadziwia�a Ibrahima ibn Jakuba234. T�umaczy si� ona nie tyle absolutny-
mi rozmiarami poda�y, co wysok� atrakcyjno�ci� spo�eczn� kruszcu i nader ograni-
czonymi mo�liwo�ciami zbytu produkt�w rolnych. Pr�cz obcych kupc�w nikt nie
uzale�nia� pod�wczas zaopatrzenia w podstawowe �rodki utrzymania od zakup�w
rynkowych. Zapotrzebowanie rodziny ch�opskiej na produkty wykwalifikowanej pra-
cy pozarolniczej przedstawia�o si� skromnie: radlica, kr�j, sierp, s�l, troch� garnk�w,
par� ozd�b, niewiele ponadto. Gospodarstwo wiejskie obejmowa�o rozleg�� skal�
zaj��, pokrywaj�c podstawowe potrzeby, a kontakt przewa�aj�cej cz�ci ludno�ci
231 Gali. I. 16. s. 39.
232 Gali. I. 12. s. 31.
233 Spo�eczne aspekty obrotu kruszcowego, oraz pieni�nych dochod�w i wydatk�w monarchii om�-
wi� L a 1 i k. O cyrkulacji kruszc�w.... passim.
234 Zwr�ci) na to uwag� L a I i k. O cyrkulacji kruszc�w..., s. 4.
204
z rynkiem wydaje si� raczej sporadyczny, zw�aszcza przed rozbudow� regularnej sie-
ci targowej .
G��wnym o�rodkom w�adzy pa�stwowej przypisujemy ch�tnie funkcje wczes-
nomiejskie. Nie ulega jednak w�tpliwo�ci, �e skupiona w nich ludno�� zajmowa�a
si� tak�e rolnictwem. Legenda dynastyczna, znana w redakcji z pocz�tk�w XII w.,
przyjmowa�a jako fakt zrozumia�y obecno�� ksi���cych rataj�w na podgrodziu
gnie�nie�skim; zapewne siedzieli tam r�wnie� s�u�ebni i czelad� dworska. Wydaje
si�, �e poka�na, mo�e nawet przewa�aj�ca cz�� us�ugowo-rzemie�lniczej ludno�ci
g��wnych podgrodzi tkwi�a w dominialnym uk�adzie ekonomicznym; pracowa�a
ona na potrzeby dworu monarszego, wysokich dostojnik�w i funkcjonariuszy
administracyjno-militarnego aparatu, utrzymuj�c si� z prowendy lub z przydzie-
lonych gospodarstw rolnych . Nie bez znaczenia jest tak�e okoliczno��, �e w�a�-
nie w pobli�u owych centr�w zorganizowano najwi�ksze zgrupowania osad
s�u�ebnych.
O�rodki wczesnomiejskie by�y w skali epoki du�ymi skupiskami ludno�ciowymi,
kt�rym rolnicze zaj�cia mieszka�c�w nie mog�y zapewni� aprowizacyjnej samo-
wystarczalno�ci. P�yn�� wi�c do nich ze wsi strumie� produkt�w rolnych; jego droga
prowadzi�a jednak w lwiej cz�ci nie przez rynek, tylko wprost do ksi���cej komory.
Nie by� to bowiem potok towar�w, lecz powszechne �wiadczenia ludno�ci ch�opskiej,
obliczone na utrzymanie dworu, mo�now�adztwa urz�dniczego, �redniego personelu
administracyjno-militarnego i rozlicznej s�u�by. Istnienie rynku nie ulega w�tpliwo�ci.
Dominowa� jednak na nim handel dalekiego zasi�gu; przy skromnych rozmiarach
wymiany lokalnej nie dawa� on mo�liwo�ci zbytu podstawowych produkt�w rolnych
na wielk� skal�.
Sprawuj�c na mocy prawa ksi���cego w�adz� nad prac� dodatkow� pospolitej
ludno�ci monarchia dysponowa�a zapewne, po pokryciu swych aprowizacyjnych po-
trzeb, poka�n� nadwy�k� mo�liwo�ci produkcyjnych w gospodarce wiejskiej kraju.
W �wczesnych warunkach by�a to nadwy�ka niezbywalna. Nie da�o si� ulokowa� jej
na lynku, osi�gaj�c st�d przyrost pieni�nych dochod�w. Uwzgl�dniaj�c istnienie
owej nadwy�ki wnikn�� mo�emy w kryteria kalkulacji ekonomicznej, kt�rymi kiero-
wali si� piastowscy administratorzy.
Tendencja autarkiczna w swoisty spos�b s�u�y�a maksymalizacji got�wkowych
zasob�w, traktowanych jako fundusz presti�owej konsumpcji i politycznych wydat-
k�w pa�stwa: przez oszcz�dno�� wydatk�w na inne cele. Organizuj�c wytw�rczo��
rzemie�lniczo-us�ugow� na gruncie obowi�zk�w prawa ksi���cego, administratorzy
monarchii unikali zakupu prostszych wyrob�w rzemios�a na rynku; nie chcieli p�aci�
za to, co ch�opi mogli wykona� za darmo. Rozwi�zanie to zmniejsza�o rozmiary pro-
duktu dodatkowego - c� jednak po produkcji niezbywalnych i ma�o u�ytecznych
nadwy�ek? Oszcz�dno�� pieni�dzy kosztem produkcji op�aca�a si�, gdy produkcja
2 S. Trawkowski, Miasta Polski �redniowiecznej jako o�rodki kultury, [w:] Historia kultury
�redniowiecznej w Polsce, t. 1, Warszawa 1963. s. 10.
~J Gieysztor, La ville slave du haut moyen-age..., s. 291; Trawkowski, Miasta..., s. 11.
205
me przynosi�a pieni�dzy. Do sytuacji tej odnie�� mo�na sformu�owanie W. Kuli: ma-
ksymalna naturalizacja gwoli maksymalnej komercjalizacji237.
Dotyczy to nie tylko rzemios�a, ale ca�ej organizacji s�u�ebnej. Nie mog�c uloko-
wa� na rynku osi�galnych nadwy�ek produkcji rolnej, zwierzchno�� monarsza prze-
suwa�a �nadwy�k�" ch�opskiej si�y roboczej do rozmaitych pos�ug nieprodukcyjnych
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.