Awarowie wspomagani przez Słowian zdobyli część ziem położonych nad dolną Sawą i środkowym Dunajem wokół bizantyńskiej twierdzy Sirmium i zmusili cesarza Tyberiusza do zapłacenia 80 tys. złotych solidów. Nową wyprawę podjął awarski kagan Bajan w 879 r. Po trzyletnim oblężeniu zdobył Sirmium, przełamując tym samym bizantyńską granicę na Dunaju. Sklawinowie daccy, działając samodzielnie, zasiedlili wówczas niemal cały Półwysep Bałkański, „cztery lata żyjąc w nim zupełnie swobodnie i bez lęku jak we własnej ziemi". Bizancjum próbowało przeciwdziałać, zawierając sojusz z odbudowanym Związkiem Antyjskim. Antowie zmusili Sklawinów do częściowego powrotu do Dacji i do ponownego pogodzenia się z Awarami. W rezultacie wzmógł się jeszcze wspólny nacisk awarsko-słowiański na Bizancjum. W połowie 584 r. Awarowie i Sklawinowie daccy zdobyli dalsze twierdze bizantyńskie: Viminacium, Augusta i Singidunum.
Dopiero po kilku latach, po zakończeniu wojny z Persami, cesarz bizantyński Maurycjusz zorganizował w 591 r. kontrofensywę, próbując uwolnić spod okupacji barbarzyńskiej utracone prowincje. Sojusznikami jego byli germańscy Longobardowie z północnych Włoch i Antowie znad Dniepru i Dniestru.
Po jedenastoletnich walkach cel ten został osiągnięty, a w 602 r. armia bizantyńska przekroczyła Dunaj i przeniosła działania do siedzib Sklawinów. Gdy jednak wojowniczy cesarz rozkazał żołnierzom spędzić całą zimę w barbarzyńskiej Dacji, wojsko podniosło bunt, wyruszyło na Konstantynopol i osadziło na tronie cesarskim swego przywódcę, setnika (centuriona) Fokasa (602—610). Wkrótce potem Persowie wznowili wojnę, która na długo, do 630 r., zajęła wszystkie niemal siły Bizancjum. U schyłku panowania Fokasa wybuchła wojna domowa, która ośmieliła Awarów i Słowian do ponownego zaatakowania Bizancjum. W latach 609—615 Słowianie zasiedlili niemal cały Półwysep Bałkański. Około 614 r. zajęli pod przewodem Awarów prawie całą Dalmację i zdobyli podstępnie jej stolicę, 40-tysięczną Salonę. Część jej mieszkańców schroniła się do pobliskiego opustoszałego pałacu cesarza Dioklecjana, zakładając w jego murach nowe miasto — średniowieczny Aspalaton (Split). Inni zbiegowie ze zdobywanych przez Awarów i Słowian miast założyli miasto Raguzę (Dubrownik). Przetrwały najazdy miasta położone na wyspach dalmatyńskich, a na wybrzeżu Zadar, Trogir, Acruvium (Kotor) i Epidamnos. Według Izydora z Sewilli w początkach 615 r. Słowianie zdobyli Grecję, a także oblegali bezskutecznie Tessalonikę.
26
Około 625 r. dotarli aż do południowego krańca Peloponezu i na swych łodziach drążonych w jednym pniu drzewa zaatakowali wyspy Morza Egejskiego łącznie z Kretą.
Oparły się najazdom jedynie nieliczne miasta nadbrzeżne bronione przez bizantyńską flotę. Chroniła się do nich w popłochu miejscowa ludność — romańska w Dalmacji, a grecka w Macedonii Egejskiej, unosząc ze sobą relikwie lokalnych świętych i męczenników. Część ludności została podbita i asymilowana przez zdobywców słowiańskich. Inna część opuściła żyzne doliny zajęte przez Słowian i schroniła się w górach. Postąpiła tak przede wszystkim ludność ziem położonych z dala od wybrzeży, przeważnie górzystych, zajmujących wnętrze Półwyspu Bałkańskiego. Dawna ludność rolnicza lub miejska zajęła się w nowych warunkach prymitywnym pasterstwem, zachowując jednak swój język romański. Ludność posługującą się dialektami romańskimi nazywali Słowianie „Włachami". Z biegiem czasu termin ten utracił swoje znaczenie etniczne i stał się w językach południowosłowiańskich synonimem zawodu pasterza, a zarazem określał ludność cieszącą się uprzywilejowanym w stosunku do chłopstwa, żyjącego w pełnym poddaństwie, statusem prawnym przysługującym tylko pasterzom — Włachom. Zachowali oni swobodę ruchów, gdyż zmieniali zależnie od pory roku miejsce pobytu w poszukiwaniu dogodnych pastwisk..
Oprócz romańskich Włachów w górach przetrwały najazdy słowiańskie także niezromanizowane szczątki Ilirów i Traków. W średniowieczu występowały one najliczniej w górach albańskich i stąd pisarze bizantyńscy nadali im miano Albanów (Albańczyków). Pasterskie plemiona Włachów i Albańczyków weszły w zależność od Słowian i składały daniny słowiańskiej starszyźnie plemiennej.
POWSTANIE SŁOWIAN PRZECIWKO AWAROM I WĘDRÓWKA SERBÓW I CHORWATÓW
Ostatnim aktem współdziałania awarsko-słowiańskiego stało się oblężenie Konstantynopola w 626 r. Od strony azjatyckiej zagrażali w tym samym czasie stolicy Bizancjum Persowie. Miasta broniła głównie potężna flota grecka. Zniszczyła ona flotyllę małych łódek słowiańskich atakującą miasto od strony morza. Po tej klęsce w sierpniu 626 r. Słowianie masowo opuszczali obóz awarski. Wynikły stąd konflikt, awarsko-słowiański przerodził się w otwarty bunt. Kagan Bajan przerwał oblężenie Konstantynopola, lecz bunt szerzył się dalej także w samym państwie awarskim na północ od Dunaju. Dyplomacja bizantyńska czynnie wspierała antyawarskie wystąpienia Słowian, które przerodziły się w wielkie ogólnosłowiańskie powstanie. Na jego czele stanął władca plemion słowiańskich z ich wyboru, kupiec frankijski imieniem Samo, z pochodzenia Gal, dobry organizator i wódz nowo powstającego potężnego związku politycznego plemion słowiańskich, zwanego od jego imienia „państwem Samona". Samo kierował swym państwem przez 35 lat, od około 626 do 661 r. Ośrodek państwa znajdował się prawdopodobnie w południowych Czechach i północnej Panonii w ziemi
27
Dulebów (Dudlebów), których późniejsza legenda starosłowiańska splotła nierozerwalnie z dziejami Awarów.
Do związku politycznego kierowanego przez Samona weszli obok plemion czeskich, morawskich i panońskich także Słowianie alpejscy pod wodzą księcia Waluka (zob. niżej).
Do walki z Awarami wyruszyły również jako sprzymierzeńcy Samona ludy Serbów i Chorwatów. Serbowie zamieszkiwali dotąd tzw. Białą, czyli Północną Serbię, położoną w północnych Czechach i południowej Polsce, prawdopodobnie w obrębie Śląska. Prowadzili stąd ekspansję również na obszar późniejszych Łużyc i Miśni, dając początek ludowi Serbów łużyckich. Chorwaci zamieszkiwali Białą Chorwację lokalizowaną w Małopolsce i w północno-wschodnich Czechach. Ludy Serbów i Chorwatów w toku wielkiego powstania antywarskiego przesiedliły się do zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego, dopomagając miejscowym, wcześniej tam osiadłym Słowianom do zrzucenia jarzma awarskiego.