Objaw Oznaka zaburzeń.
Obrazowanie mózgu Techniki, takie jak PET i CAT, ukazu-
jące wygląd i czynności mózgu.
Obrazowanie rezonansem magnetycznym (MRI) Technika
obrazowania mózgu, w której każdy typ atomów zachowuje
się jak maleńka igła magnetyczna drgająca z określoną czę-
stotliwością w polu magnetycznym. Technika MRI obrazuje
podstawowe składniki komórki i otaczającej tkanki. Uszko-
dzone obszary mózgu mają inne stężenie pierwiastków niż
obszary normalne i na obrazie MRI wyglądają inaczej.
Obsesje Atakujące świadomość natrętne myśli, wyobrażenia
lub impulsy bardzo trudne do wyeliminowania lub opanowa-
nia, zwykle związane z kompulsjami.
Obwodowy układ nerwowy Szlaki nerwowe znajdujące się
poza ośrodkowym układem nerwowym. Wysyła przekazy do
gruczołów, narządów i mięśni.
Oczekiwania Czynności poznawcze pozwalające wniosko-
wać o przyszłych wydarzeniach na podstawie teraźniej-
szości.
Oczekiwanie skuteczności Według Bandury jest to przekona-
nie o możliwości takiego zachowania, które doprowadzi do
pożądanego wyniku.
Oczekiwanie wyniku Przekonanie, że określone zachowanie
doprowadzi do pożądanego wyniku. Zob. też oczekiwanie
skuteczności.
Odcinanie synaptyczne Proces eliminowania połączeń po-
między neuronami w trakcie rozwoju.
Odhamowanie Wzrost częstotliwości pojawiania się niektó-
rych reakcji w wyniku braku zahamowań.
Odruch Babińskiego Reakcja odruchowa, która normalnie
występuje tylko u niemowląt; polega na unoszeniu w górę
dużego palca stopy i rozchylaniu pozostałych palców po
uderzeniu w podeszwę.
Odstawienie substancji Charakterystyczne objawy afektyw-
ne i fizyczne wynikające z przerwania zażywania danej sub-
stancji.
Odwarunkowywanie Technika terapeutyczna stosowana
w leczeniu fobii. Pacjentowi cierpiącemu na fobię ułatwia
się osiągnięcie odprężenia podczas wyobrażania sobie sy-
tuacji budzących strach (zazwyczaj najpierw jest to sytuacja
budzącą najmniejszy strach, a potem stopniowo sytuacje
coraz bardziej przerażające). Reakcja odprężenia na wyobra-
żaną sytuację jest niezgodna ze strachem, który pacjent
uprzednio skojarzył z tą sytuacją, dzięki czemu następuje
wygaszenie strachu.
Ognisko zmysłowe Strategia bezpośredniej terapii seksual-
nej, która składa się z fazy „sprawiania przyjemności", kie-
dy to para angażuje się w niegenitalne działania seksualne,
powstrzymując się od stosunku, potem z fazy „stymulacji
narządów płciowych", kiedy para rozpoczyna grę genitalną,
nie rozpoczynając jeszcze stosunku i z fazy „stosunku bez
przymusu", kiedy dochodzi do stosunku, ale żadna ze stron
nie wysuwa żadnych żądań.
Ogólny zespól adaptacyjny Według Selyego trzy stadia po-
jawiające się w sytuacji stresowej: (a) następuje reakcja alar-
mowa, (b) jednostka angażuje się w działania obronne,
(c) w końcu działania adaptacyjne ulegają wyczerpaniu.
Okres połowicznego zaniku Okres potrzebny, by poziom stę-
żenia substancji psychoaktywnej we krwi spadł do 50 procent.
Oparcie obrony na stwierdzeniu niepoczytalności Rodzaj
obrony przed odpowiedzialnością zakładający, że jednostka
w momencie dokonania czynu karalnego postępowała całko-
wicie lub częściowo irracjonalnie i owa irracjonalność wpły-
nęła na jej zachowanie.
Opiaty (substancje narkotyczne) Substancje psychoaktywne
wywołujące euforię, dysforię, apatię, opóźnienie psychoru-
chowe, senność, bełkotliwą mowę oraz upośledzenie uwagi
i pamięci. Zalicza się do nich kodeinę, opium, morfinę, he-
roinę i metadon.
Opiaty endogenne Występujące naturalnie w mózgu związki
„morfinowate", które pośredniczą w wyrażaniu różnych
emocji w reakcji na stres.
Opór Przejściowe zaprzestanie zajmowania się jakimś proble-
mem. Według Selyego jest to drugi etap reakcji na stres,
w którym obrona i przystosowanie utrzymują się na opty-
malnym poziomie.
Opóźnienie psychomotoryczne Spowolnienie ruchów i mo-
wy; szczególnie widoczne w głębokiej depresji.
Opóźniona słuchowa reakcja zwrotna Metoda leczenia ją-
kania się polegająca na odsłuchiwaniu własnej mowy odtwa-
rzanej przez słuchawki z opóźnieniem 0,1 sekundy.
Orientacja seksualna Pociąg i fantazje erotyczne na temat
mężczyzn, kobiet lub obu płci.
BIBLIOGRAFIA
757
Osąd Ocena krótkotrwałych faktów psychicznych, cel oddzia-
ływania terapii poznawczej.
Osobowość hipomaniakalna Chroniczna postać manii w po-
staci nieprzerwanego dwuletniego okresu manii. Zob. też
mania.
Osobowość typu A Osobowość charakteryzująca się: (a) prze-
sadnym poczuciem presji czasu, (b) nastawieniem na współ-
zawodnictwo i ambicją oraz (c) agresją, wrogim nastawie-
niem, zwłaszcza w sytuacji pokrzyżowania planów.
Osobowość wieloraka zob. dysocjacyjne zaburzenia tożsa-
mości.
Ostre zaburzenia stresowe Lęk, odrętwienie i zobojętnienie
występujące w pierwszym miesiącu po doświadczonym oso-
biście lub pośrednio zdarzeniu, w którym zaistniało niebez-
pieczeństwo śmierci, zranienia lub naruszenia fizycznej nie-
tykalności własnej osoby bądź innych osób. Jeśli objawy
utrzymują się dłużej niż miesiąc, to mamy do czynienia
z zaburzeniami stresu pourazowego.
Oś podwzgórze-przysadka-nadnercza Jeden z najważniej-
szych systemów regulujących biologiczną reakcję na stres.
Ośrodkowy układ nerwowy (OUN) Część układu nerwowe-
go koordynująca działanie całości. U kręgowców OUN skła-
da się z mózgu i rdzenia kręgowego. Do OUN przekazywa-
ne są wszystkie dane zmysłowe, a wypływają z niego
wszystkie impulsy ruchowe.
Otępienie (demencja) Ogólny proces pogarszania się czyn-
ności umysłowych, najczęściej występujący u osób star-
szych. Najpowszechniejszą formę otępienia stanowi choro-
ba Alzheimera.
Pamięć immunologiczna Czynnik, który umożliwia komór-
kom T i B pierwotnie zwalczającym antygen na szybkie
mnożenie się w momencie kolejnego pojawiania się antyge-
nu, a w związku z tym na lepsze zwalczenie antygenu niż
za pierwszym razem.
Pamięć jawna Przechowywana wiedza o przedmiotach, lu-
dziach i zdarzeniach.
Pamięć utajona Przechowywana wiedza o umiejętnościach
percepcyjnych bądź ruchowych oraz różnych procedurach
i regułach, jak gramatyka i emocje.
Parafilie Grupa zaburzeń na tle psychoseksualnym, w których
do uzyskania pobudzenia seksualnego potrzebne są dziwacz-
ne działania seksualne lub wyobrażenia. Zalicza się do nich
fetyszyzm, masochizm, ekshibicjonizm, voyeuryzm, trans-
westytyzm, sadyzm, zoofilię i pedofilię.
Parafrenia zob. późna schizofrenia.
Paranoiczne zaburzenie osobowości Zaburzenie osobowo-
ści, w którym jednostka charakteryzuje się utrzymującym
się powszechnym brakiem zaufania i podejrzliwością wobec
innych, nadwrażliwością na oznaki złego traktowania i ten-
dencją do poszukiwania ukrytych motywów nieszkodliwe-
go zachowania. Branie na siebie odpowiedzialności za ne-