Zdaniem Hauser a lewicowcy powinni się dużo jeszcze
nauczyć, zanim spróbują zabrać się do poważnej pracy naukowej (Hauser 1969: 140). Ich działalność zagraża liberalizmowi będącemu dla socjologa pożyteczniejszą postawą oraz sprzyja odradzaniu się i wzmacnianiu postaw konserwatywnych i reakcyjnych (Hauser 1970: 109). Ta ostatnia obawa jest zresztą podzielana przez wielu socjologów akceptujących tradycyjny kształt dyscypliny. Warto tu zauważyć, że krytycy radykalizmu przyjmują chętnie postawę, którą zarzucali swym przeciwnikom teoretycznym. Uznają więc, że oni sami mają na pewno rację, tamci natomiast jej na pewno nie mają.
Przedstawione tu na przykÅ‚adach zarzuty ze strony reprezentantów „krÄ™gu naturalistycznego" wobec stanowiska reprezentantów orientacji krytycznej w kwestii roli wartoÅ›ciowania w socjologii sprowadzajÄ… siÄ™ wiÄ™c do: (1) zarzutu nieprawomocnoÅ›ci Å‚Ä…czenia w jednej roli postawy badacza i postawy dziaÂ
łacza, (2) postulatu tolerancji i szukania porozumienia między
różnymi orientacjami w celu zbudowania opartej na uznaniu
dominujÄ…cej w badaniach spraw ludzkich roli rozumu, jednolitej
socjologii, (3) postulatu odrzucenia orientacji krytycznej jako
132
nienaukowej i politycznie szkodliwej. Nie wszystkie te zastrzeÂ
żenia i postulaty są w pełni spójne, ale też ich autorzy nie są
równie skrajnie konsekwentnymi przeciwnikami socjologii radykalnej i krytycznej.
MARKSISTOWSCY I MARKSIZUJÄ„CY ZACHODNI KRYTYCY
ORIENTACJI KRYTYCZNEJ
Socjologowie radykalni i krytyczni uważali się często za
marksistów. W każdym razie zaliczali siebie do wywodzącej się
od Karola Marksa tradycji uprawiania nauki o społeczeństwie.
Marksizm współczesny jest jednak niezwykle zróżnicowany. Dla- '
tego też poglądy radykałów w kwestii roli wartościowania w socjologii spotkały się z krytyką ze strony niektórych innych zachodnich kontynuatorów tej samej, szerokiej tradycji teoretycznej.
lAutorem bardzo ostrych słów krytycznych, nie opartych jednak na merytorycznej analizie radykalnej i krytycznej literatury socjologicznej, jest — wspomniany już — Pradeep Bandyopadhyay. Jego zdaniem co najmniej część socjologów tej orientacji
bada zjawiska społeczne w sposób antysocjologiczny i antymeto-
dologiczny. Nie widzą oni możliwości porozumienia między różnymi orientacjami socjologicznymi, odrzucają obiektywność nauki, możliwość prognozowania społecznego. Niektórzy sądzą, że postulowana przez nich dialektyczność podejścia jest niezgodna
z jego empirycznością. Zdaniem Bandyopadhyaya nie można zgodzić się na negację w nauce obiektywizmu, determinizmu, roli rozumu, trzeba odrzucić również charakterystyczny dla socjologii
radykalnej relatywizm. Takie samo stanowisko zajmowali przecież zawsze konserwatyści, chcący pozbawić .radykałów uzasadnienia dla strukturalnych zmian społecznych. Konserwatyści i postępowi radykałowie zamienili się jak gdyby poglądami.
Stawka tej kontrowersji jest zaÅ› wysoka, chodzi bowiem o rolÄ™
rozumu, o zrozumienie historii i społeczeństwa będące podstawą
zmian społecznych prowadzących ku wolności. Odrzucając postulat obiektywności nauki, socjologia radykalna rezygnuje z możliwości przezwyciężenia fałszywych i sztucznych ograniczeń
133
rozumu, nie może więc określić źródeł zła w społeczeństwie.
Opierając decyzję o przyjęciu czy odrzuceniu jakiejś teorii na
kryterium, jakim są nasze wartości, winniśmy pozwolić na to
samo konserwatystom, w przeciwnym razie nie mamy prawa
żądać zmian, jakie my właśnie chcemy wprowadzić. Wyjściem
z tej sytuacji jest, zdaniem Bandyopadhyaya, powrót do naukowych tekstów Karola Marksa, do jego sposobu analizy kapitalizmu. Naukowe badania rzeczywistości umożliwiły bowiem Marksowi zwrócenie się ku praktyce. Praktyka jest w jego
teorii kryterium prawdy nie w tym sensie, że prawdą jest to,
co funkcjonuje w praktyce, lecz w tym sensie, iż to, co prawdziwe — działa. Działa, ponieważ jest prawdziwe (Bandyopadhyay 1971).
Te same wątki pojawiają się również w poglądach innych
krytyków socjologii radykalnej nawiązujących do myśli Marksa.
Zdaniem Leslie Sklaira socjologia radykalna koncentruje siÄ™ na