Nie mniej wa¿-
ne, choæ nie tak otwarcie eksponowane, by³y przyczyny ekonomiczne ukazywania siê tej literatury. Powieci kryminalne przynosi³y znaczny dochód, a ich czêsto niski poziom artystyczny usprawiedliwiony by³ w³anie przez sukces komercyjny5.
W 1956 roku ukaza³y siê dwie opowieci Paw³a Nilina, które stanowi³y odej-
cie od powieci szpiegowskiej i sygnalizowa³y powrót do róde³ literatury kryminalnej. Okrucieñstwo (Æåñòîêîñòü) to historia walki z przestêpczoci¹
w latach 20. Akcja utworu toczy siê na Syberii, a g³ównym bohaterem jest m³ody pracownik organów ledczych, który walczy o bardziej humanitarne traktowanie przestêpców w czasie ich przes³uchañ i mo¿liwoæ resocjalizacji. Otaczaj¹ce bohatera okrucieñstwo i uczucie beznadziei pchaj¹ go do tragicznego fina³u. W opowieci ladami wielkich detektywów (Èñïûòàòåëüíûé ñðîê) Nilin pokaza³
pracê zespo³u kryminalno-ledczego, a zw³aszcza jego dwóch m³odych pracowników, którzy prezentuj¹ odmienne postawy ¿yciowe.
Wkrótce potem swoj¹ obecnoæ zaznaczy³a grupa pisarzy-detektywów, któ-
rzy specjalizowali siê w historiach kryminalnych. Nale¿eli do nich Arkadij Adamow, Olga i Aleksandr £awrowowie, Iwan £azutin, Julian Siemionow, Pawie³ Szes-tiakow czy Arkadij i Georgij Wajnerowie. Z tego grona du¿¹ popularnoci¹ cie-3 T. K l i m o w i c z: Przewodnik po wspó³czesnej literaturze rosyjskiej i jej okolicach (1917
1996). Wroc³aw 1996, s. 235238.
4 Â. Ì ÿ ñ í è ê î â: Áóëüâàðíûé ýïîñ. ,,Íîâûé ìèð 2001, ¹ 11, s. 151.
5 O ekonomicznej polityce pañstwa wobec okrelonego typu literatury i kszta³towaniu po-pytu poprzez regulacjê cen pisze szerzej Miasnikow. Zob.: ibidem, s. 151152.
ROSYJSKA POWIEÆ KRYMINALNA XXXXI WIEKU...
73
szy³a siê twórczoæ Juliana Siemionowa, który zaspokaja³ zapotrzebowanie czytelnika rosyjskiego na powieæ przygodowo-kryminalno-sensacyjn¹. Jego opowieci wydawane by³y w milionowych nak³adach i odznacza³y siê wartk¹ akcj¹. Bohaterami czêsto byli silni i szlachetni funkcjonariusze milicji, jak w utworze Trzech z wydzia³u ledczego (Ïåòðîâêà, 38, 1963).
Do najbardziej znanych z tej grupy nale¿a³ literacki duet braci Wajnerów. Obaj studiowali prawo, a nastêpnie Arkadij pracowa³ w organach cigania, z kolei Gri-gorij by³ dziennikarzem. Popularnoæ zyskali dziêki opowieci kryminalnej W po-
³udnie po omacku (Îùóïüþ â ïîëäåíü, 1968). Do roku 1991 powsta³o oko³o tuzina powieci detektywistycznych, dziêki którym stali siê najbardziej poczytny-mi przedstawicielami tego gatunku prozy w ZSRR. Za ich najlepszy utwór uwa-
¿ana jest Epoka mi³osierdzia (Ýðà ìèëîñåðäèÿ, 1976), w której ukazali huma-nitaryzm, obiektywizm i ofiarnoæ organów cigania w walce ze wiatem przestêpczym. Na podstawie tej powieci powsta³ 5-odcinkowy film telewizyjny z W³a-dimirem Wysockim w roli g³ównej (1979). Bracia nadal ¿yj¹ i tworz¹ w Moskwie.
Akcja ich utworów ma przebieg dynamiczny, a napiêcie u odbiorcy jest umiejêtnie stopniowane przez wprowadzenie zabiegów zwolnienia tempa, nieoczekiwa-nego zbiegu zdarzeñ czy nieoczekiwanych fina³ów. Wajnerowie niezwykle sub-telnie oddaj¹ stany psychiczne postaci, ³agodz¹ konflikty i nieporozumienia. Ich bohaterami czêsto s¹ pracownicy milicji sowieckiej, a liczne powieci ³¹czy postaæ tego samego detektywa-narratora.
Wskazane utwory Siemionowa i Wajnerów to przyk³ady kolejnej odmiany ga-tunkowej krymina³u radzieckiego powieci milicyjnej. Jej g³ównym celem by³o: