w zakresie matematyki u kobiet. Stereotyp płci może jednak upośledzać funkcjonowanie człowieka także w dziedzinie, z którą się identyfikuje, w którą wkłada wiele wysiłków i ma dobrze rozwinięte umiejętności. Wykazał to Claude Steełe (1997) i współpracownicy w ciekawych badaniach, w których te same trudne zadania były rozwiązywane przez matematycznie uzdolnionych studentów pici obojga w dwojakiego rodzaju warunkach. W jednych warunkach informowano, że test ujawnia zwykłe różnice między płciami (mężczyźni wypadają w nim lepiej od kobiet), w drugich, że choć ogólnie testy matematyczne są nacechowane płciowo, ten ma charakter szczególny i nie dyskryminuje żadnej z płci. Jak pokazują wyniki z rysunku 12.1, w warunkach nienacechowania testu kobiety wypadały równie dobrze jak mężczyźni, natomiast w warunkach nacechowania wypadały znacznie gorzej, Gorsze wyniki kobiet były skutkiem ulegania groźbie stereotypu - dezorganizacji pod wpływem przekonania, że oto znalazły się w sytuacji, która może dowieść ich słabszych uzdolnień matematycznych w porównaniu z mężczyznami. Dowodzi tego nie tylko zobrazowany na rysunku zanik gorszego funkcjonowania kobiet w warunkach braku płciowego nacechowania testu, ale także zanik owego gorszego funkcjonowania (w innych badaniach), gdy test byl łatwiejszy, a więc kiedy nie był w stanie wykazać domniemanych ograniczeń w matematycznych zdolnościach kobiet. Groźba stereotypu pojawia się w zadaniach wystarczająco trudnych, by wykazać brak jakiejś zdolności, gdy jednostka identyfikuje się z danym rodzajem aktywności i opiera własną samoocenę na wynikach danego rodzaju. 421
Rysunek 12.1. Średnie wyniki mężczyzn i kobiet w trudnym teście matematycznym przedstawionym jako wrażliwy lub niewrażliwy na różnice płci
różnicuje płeć nie różnicuje płci
charakterystyka testu
Źródło: Steele (1997).
Interpersonalne konsekwencje stereotypów płci polegają na ich wpływie na interpretację zachowań cudzych i na behawioralnym potwierdzaniu stereotypu. S tereotypy płci kształtują interpretacje zachowań jako oczekiwania powodujące asymilację, bądź jako standardy powodujące kontrast (Biernat, Kobrynowicz, 1997). Przykładem asymilacji będzie interpretacja tego samego uśmiechu jako przejawu uległości u kobiety (kobiety są uległe), bądź jako wyzywającego przejawu rywalizacji u mężczyzny (mężczyźni są nastawieni rywalizacyjnie). Przykładem kontrastu będzie interpretacja tego samego średniego wyniku w zadaniu matematycznym jako wysokiego u kobiety (kobiety są niezbyt uzdolnione matematycznie, więc jak na kobietę to dobry wynik), lecz niskiego u mężczyzny (mężczyźni są uzdolnieni, więc jak na mężczyznę to niski wynik). Behawioralne potwierdzanie stereotypu, to odmienne traktowanie mężczyzn i kobiet prowadzące do podtrzymania stereotypu pici na zasadzie samosprawdzającego się proroctwa (por. rozdz. 3.3.3). Np. mężczyzna przekonany, że kobiety są nieagresywne może być łagodniejszy w stosunku do konkretnej kobiety niż mężczyzny, co w tamtych wzbudza albo mniej, albo bardziej agresywne zachowania potwierdzające jego pierwotne hipotezy.
Interpersonalne konsekwencje stereotypu płci dochodzą więc do skutku na mocy tych samych mechanizmów, przez które uzewnętrzniają się wszelkie stereotypy (por. rozdz. 2.2.2). Jednak stereotypy płci mają także i pewne specyficzne konsekwencje wynikające z ich szczególnej treści. Barbara Fredrickson i współpracowniczki (1998) wykazały, że konsekwencją stereotypu kobiecości z jego dużym naciskiem na atrakcyjność wyglądu zewnętrznego jest "samouprzedmiotowienie" u kobiet polegające na utożsamieniu swego ja {i jego oceny) z wyglądem fizycznym i na traktowaniu siebie jako obiektów pożądania widzianych z perspektywy osoby trzeciej. Badaczki te wykazały, że przymierzanie kostiumu kąpielowego wywołuje u kobiet wstyd z powodu własnego ciała, co skutkuje spadkiem ilości zjadanego jedzenia, a także... obniżeniem wyników w zadaniach matematycznych, prawdopodobnie wskutek pochłonięcia zasobów umysłowych rozmyślaniami o niedostatkach własnego ciała. Takich efektów nie wywołuje przymierzanie swetra, zaś u mężczyzn nie działa w ten sposób ani przymierzanie swetra, ani kąpielówek.