Techniki zabezpieczenia spoecznego
Poziom yciowy czonkw spoeczestwa moe by chroniony za
pomoc dziaa o rnym charakterze. Mwi si w tym kontekcie o
trzech technikach zabezpieczenia spoecznego ubezpieczeniowej,
zaopatrzeniowej i opiekuczej wyodrbniajc je przede wszystkim
na podstawie metod finansowania oraz praw i obowizkw podmiotw
uprawnionych i zobowizanych do wiadcze.
Technika ubezpieczeniowa wiadczenia udzielane na jej podsta-
wie maj charakter roszczeniowy (obligatoryjny). Do nabycia upraw-
nie wymagane jest opacanie skadek dostosowanych do rozmiarw
ryzyka i wysokoci dochodw; powstay w ten sposb fundusz jest r-
dem pokrycia wydatkw na wiadczenia. Wysoko i warunki przy-
znawania wiadcze s okrelane ustawowo przy uyciu zobiektywizo-
wanych kryteriw, a same wiadczenia s zrnicowane zalenie od
wysokoci opacanych skadek (osiganych dochodw). Nabycie prawa
do wiadczenia nastpuje w momencie spenienia si warunkw prze-
widzianych w ustawie, niezalenie od rzeczywistej potrzeby. Instytucja
dysponujca funduszem ubezpieczeniowym stwierdza jedynie zaistnie-
nie przesanek ustawowych i okrela wynikajce z nich skutki w sferze
uprawnie. Od jej decyzji zainteresowanemu przysuguje odwoanie do
niezalenych organw.
Technika zaopatrzeniowa ma ona rwnie charakter roszcze-
niowy, przy czym prawo do wiadcze wynika wycznie z woli usta-
wodawcy, nie jest natomiast zwizane z uprzednim opacaniem ska-
dek. wiadczenia finansowane s z funduszy publicznych (podatkw).
Wysoko i warunki przyznawania wiadcze s okrelone ustawowo
na podstawie zobiektywizowanych kryteriw. Z reguy wiadczenia
przysuguj wszystkim obywatelom danego kraju, nalecym do okre-
lonej grupy (ludzie starzy, inwalidzi, rodziny z dziemi itp.). Wymiar
250 M. Ksiopolski, G. Magnuszewska-Otulak, R. Gierszewska
wiadcze jest najczciej jednolity w ramach danej grupy i jest on
ustalany na poziomie zapewniajcym wszystkim czonkom tej grupy
zaspokojenie na co najmniej minimalnym poziomie. Podobnie jak w
technice ubezpieczeniowej nabycie prawa do wiadcze nastpuje w ra-
zie spenienia si warunkw ustawowych, niezalenie od rzeczywistej
potrzeby.
Technika opiekucza wiadczenia udzielane na podstawie tej
techniki maj charakter uznaniowy/fakultatywny. S one przyznawane
indywidualnie, po uprzednim zbadaniu warunkw yciowych danej
osoby i stosownie do jej potrzeb. rdem finansowania wiadcze s
fundusze publiczne zarwno lokalne, jak i centralne.
Omwione wyej techniki zabezpieczenia spoecznego maj charak-
ter modelowy. W ostatnich kilkudziesiciu latach obserwujemy proce-
sy wyranego zmniejszania si rnic pomidzy poszczeglnymi tech-
nikami, co znajduje wyraz w stosowaniu elementw charakterystycz-
nych dla kadej z nich w konstrukcji tego samego wiadczenia. I tak
przykadowo: skadki ubezpieczeniowe w coraz wikszej liczbie przy-
padkw nie rni si niczym od podatku (szczeglnie, gdy obowizek
ich opacania spoczywa na pracodawcy). Skarb pastwa coraz czciej
partycypuje w kosztach ubezpieczenia, fundusze ubezpieczeniowe nie-
kiedy trac sw autonomi poprzez wczanie ich do budetu central-
nego. Inny przykad to stosowanie kryterium dochodu (a wic pore-
dnio potrzeb) jako warunku uprawniajcego do nabycia niektrych
wiadcze ubezpieczeniowych lub zaopatrzeniowych. Jednoczenie
niektre wiadczenia pomocy spoecznej wypacane s w zobiektywi-
zowanej jednolitej wysokoci (np. zasiki stae), a w coraz wikszej
liczbie krajw zasikobiorcy pomocy spoecznej otrzymuj prawo do
sdowego dochodzenia uprawnie do niektrych form pomocy. Take
nazwa danej instytucji prawnej moe nie odpowiada jej istocie (np.
w Polsce kolejne ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracownikw
i ich rodzin miay charakter typowo ubezpieczeniowy).
Systemy zabezpieczenia spoecznego w poszczeglnych krajach za-
wieraj elementy charakterystyczne dla wszystkich trzech wyej wy-
mienionych technik, przy czym wzajemne proporcje midzy nimi s
w kadym przypadku inne. W takich krajach jak USA, Australia czy
Nowa Zelandia du rol odgrywa nadal technika opiekucza, wiele
wiadcze socjalnych ma charakter faktultatywny, a bezpieczestwo
socjalne wikszo ludnoci zapewnia sobie przez korzystanie z pry-
watnych ubezpiecze i usug.
Zabezpieczenie spoeczne
25
Ubezpieczenia spofeczne.