100 Tzn. rodzeństwu królewskiemu (Agryppie II i Berenice). Królestwo Agryppy stanowiły tereny na wschód i na północny wschód od jeziora Genezaret. Żona Ptolemeusza prawdopodobnie udawała się do Cezarei i po przebyciu autonomicznego Dekapolu miała przed osiągnięciem równiny Ezdrelon wejść do prowincji rzymskiej.
101 Por. Wj 23, 4.
102 „Zagrabione rzeczy" we wszystkich kodeksach prócz R.
103 Janneusz jest prawdopodobnie tÄ… samÄ… postaciÄ…, co Anneusz w BJ 2, 597.
104 O Jezusie zob. wyżej 66, przyp. 63.
105 Tego samego wyrażenia Józef użył w Antiq. 17, 325.
106 wyraz dodany do tekstu, najwidoczniej opuszczony. Zob. Antiq. 5, 148. Drugą część zdania można by tłumaczyć z pewną poprawką tekstu, jak sugeruje Niese, nastę-
pująco: „zapadłem w głęboki sen wskutek zmęczenia tymi niepokojami".
107 Według kodeksów (prócz R) z: „jego ręki". Trzeba jednak pamiętać, że w starożytności samobójstwo często polegało na tym, że kazano sobie zadać śmierć przez kogoś bliskiego.
108 wydaje się, że nie ma powodu przenosić wyrażenia: „z wielką chęcią" na inne miejsce, aby otrzymać sens: „z wielką chęcią przybyli".
109 Tekst w nawiasie uzupełnia przypuszczalną lukę w rękopisach (Thackeray).
110 Chodzi oczywiście o rzeczy zagrabione pod Dabarittą.
111 Por. wyżej par. 112.
112 Por. wyżej par. 113.
113 Albo (według PR): „za pomocą czarów".
114 Z pewnością dom znajdował się niedaleko jeziora Genezaret.
115 O Hippos zob. wyżej 42, przyp. 46.
116 Por. równolegle opowiadanie w BJ 2, 632 nn.
117 Zob. par. 144.
118 W BJ 2, 633 Józef nie wyraża wątpliwości co do tego, że był to mały oddział
jazdy rzymskiej, a nie wojska królewskiego.
119 Według BJ 2, 634 wojsko zostało wysłane w celu ściągnięcia żywności.
120 To znaczy prawa ustne; por. l Mch 2, 34 nn.
121 Chodzi oczywiście o Jezioro Tyberiadzkie (Genezaret).
122 O liczbie Å‚odzi na jeziorze zob. przyp. 80.
123 „Głupotę" według koniektury Thackeraya (na podstawie par. 323, 352); rękopisy mają lekcję: „nieświadomość, „niewiedza", co nie pasuje do tekstu.
124 w tym mjejscu Niese, opierając się na BJ 2, 639-640 (gdzie jest mowa o wy-wabianiu i zabieraniu do łodzi coraz to innych ludzi), dopatruje się luki w tekście.
125 Dosłownie: „pierwszych" mężów z ludu, lecz wyrażenie to nie oznacza tutaj takich osobistości urzędowych, jak niżej w 185,217 i 310, gdzie chodzi o przedstawicieli władzy.
126 „Katem" albo „wykonawcą kary".
127 wg BJ 2, 642-644 żołnierz, który otrzymał rozkaz wykonania kary, wyraźnie odmawia posłuszeństwa, czym rozgniewany Józef gotów jest sam obciąć mu rękę.
128 O nich Józef mówił już w par. 34 i n.
129 Mianem „rozbójników" Józef określa także powstańców.
130 w kodeksach czytamy „w rozsądny sposób" (sofronos), co nie wydaje się słuszne. Naber poprawił na „okrutny sposób" (omofronos) ze względu na sens zadania.
131 W sprawie tych wypadków por. par. 179 n i 186.
132 W dygresji tej Józef kontynuuje wydarzenia opowiedziane wyżej w par. 46-61.
133 O Ekwusie Modiusie (Monodiusie) była już mowa w par. 61 i 114.
134 Por. wyżej par. 48
135 O powstaniu kolonii żydowskiej w Batanei zob. par. 54, przyp. 59.
136 Nie ma tej wskazówki chronologicznej w tekście greckim, ale o następstwie wypadków można wnioskować z par. 177.
137 Dosłownie: „przeciw pierwszym mężom" (protois), jednak chodzi tu nie o prze-dnieszych obywateli, lecz o sprawujących władzę (por. par. 217 i 310).
138 Jest tutaj pewna nieścisłość, gdyż w par. 177 wymienione są tylko dwie osoby: Chares, który był krewnym Filipa, oraz Jezus, brat Charesa i szwagier Justusa. Niektóre kodeksy mają lekcję „siostrę" (adelfen) Justusa.
139 Seleucja (dziś Seleukije) leży w Gaulanitydzie na północny wschód od Julias.
Sogane jest to zapewne wieś leżąca także w Gaulanitydzie.
140 w BJ 2, 573 miejscowość ta ma nazwę Mero.
141 Tekst zepsuty (por. BJ l.c.); trzy nazwy wymienione w nawiasie sÄ… niepewne.
O Jotapacie zob. niżej 234, przyp. 163.
142 Inaczej: „górę Tabor"
143 Jest to prawdopodobnie zgrecyzowane imię aramejskie (Szeszna w Talmudzie albo aramejskiej formy imienia biblijnego Szeszan l Krn 2, 31). Zob. A Comlete Con-cordance to Flavius Josephus ed. by K. H. Rengstorf, Suppl. l, Abraham Schalit Namenswórterbuch zu Flavius Josephus, Leiden 1968.
144 Tzn. Sanhedrynu i ludu (Schurer l, 269; 2, 245).