Rewolucja proletariacka jest k r y t y k ą g e o g r a f i i
l u d z k i e j . W jej toku jednostki i grupy tworzą miejsca i wydarzenia, które odpowiadałyby odzyskiwaniu nie tylko owoców
pracy, lecz również całościowej historii. Takie ruchome pole gry
oraz swobodnie dobierane warianty reguł gry pozwoliłyby przy-
122
wrócić różnorodność i autonomię miejsc, w sposób, który nie
pociągnie za sobą ponownego zakorzenienia; a co za tym idzie,
przywrócić autentyczne wędrówki w ramach autentycznego życia, życia pojmowanego jako wędrówka* i w tej wędrówce odnajdującego caty swój sens.
179
Naczelny postulat rewolucyjny dotyczący urbanistyki nie jest
sam w sobie urbanistyczny. To żądanie integralnej reorganizacji
przestrzeni, aby odpowiadała potrzebom władzy rad, antypaństwowej dyktatury proletariatu, wykonawczego dialogu. A władza rad, która może się okazać skuteczna tylko wtedy, gdy podejmie się przekształcenia wszystkich istniejących warunków, nie może sobie wyznaczyć skromniejszego zadania, jeśli pragnie
zdobyć uznanie i r o z p o z n a ć s a m ą s i e b i e w swoim świecie.
Rozdział VIII
NEGACJA I KONSUMPCJA W KULTURZE
Czy będziemy żyć dostatecznie długo, aby ujrzeć rewolucję
polityczną? My, współcześni tych Niemców? Drogi przyjacielu, wierzy Pan, w co Pan chce wierzyć. [...] Oceniam
Niemcy na podstawie ich historii, dawnej i współczesnej;
i nie zarzuci mi Pan, że cała ta historia jest zafałszowana,
a życie publiczne w Niemczech nie odpowiada rzeczywistym
nastrojom ludu. Niech Pan rzuci okiem na dowolną gazetę,
a zrozumie Pan, że nie przestajemy wychwalać, choć cenzura nikomu nie wzbrania przestać, naszej wolności i pomyślności narodu.
Arnold Rugę, list d o Karola Marksa z marca 1843 roku
180
Kultura to ogólna sfera obejmująca wiedzę i reprezentacje życia (vécu) historycznych społeczeństw klasowych. Innymi słowy,
jest to o d d z i e l o n a władza uogólniania, przybierającą postać
podziału pracy intelektualnej i intelektualnej pracy oddzielania.
Kultura odrywa się od jednolitego społeczeństwa opartego na
micie wówczas: „Gdy z życia człowieka uchodzi moc jednoczenia, a przeciwieństwa, utraciwszy swe żywe odniesienie i wzajemne oddziaływanie, zyskują samoistność [...]"* (Differenz des Fichteschen und Schellingschen Systems der Philosophie). Osiągając niezależność, kultura zostaje wprawiona w ruch imperialistycznej ekspansji, który, ostatecznie, pozbawia ją niezależno
ści. Historia tworząca warunki względnej autonomii kultury -
oraz ideologiczne złudzenia na temat tej autonomii - przejawia
się również w historii kultury. Bohaterską historię kultury można postrzegać jako stopniowe ujawnianie się niewystarczającego charakteru kultury, jako proces wiodący do jej samozniesie-124
nia. Kultura to dziedzina poszukiwania utraconej jedności.
W tym poszukiwaniu jedności kultura, jako sfera oddzielona,
musi samą siebie zanegować.
181
W walce tradycji i nowatorstwa - będącej sprężyną rozwoju kultury w społeczeństwach historycznych - to, co nowatorskie, zawsze zwycięża. Kulturowe innowacje są jednak rezultatem cało
ściowego ruchu historycznego, który, uświadamiając sobie swój
całościowy charakter, dąży do przezwyciężenia własnych zało
żeń kulturowych i zniesienia wszelkich separacji.
182
Rozwój wiedzy o społeczeństwie prowadzi samorzutnie do ujęcia historii jako rdzenia kultury, a co za tym idzie, do zdobycia
wiedzy przełomowej, której wyrazem stało się bezpowrotne
unicestwienie Boga. Ale owa „przesłanka wszelkiej krytyki"*
jest jednocześnie przesłanką krytyki bezkresnej. Tam, gdzie
żadne reguły postępowania nie mogą już rościć pretensji do
wieczności, każde kolejne o s i ą g n i ę c i e kultury okazuje się
krokiem prowadzącym do jej rozpadu. Filozofia znalazła się
w kryzysie, gdy tylko osiągnęła pełną autonomię. To samo odnosi się do innych działów nauki: zdobywając niezależność, muszą się wpierw zrzec pretensji do spójnego ujęcia całokształtu zjawisk społecznych, w końcu zaś nie dają się już dłużej utrzymać nawet jako cząstkowe narzędzia stosowane w obrębie ści
śle wytyczonych granic. Cechujący oddzieloną kulturę b r a k
r a c j o n a l n o ś c i skazuje ją na śmierć, gdyż zwycięstwo racjonalności stanowi już wewnętrzny wymóg kultury.
183
Kultura wyłania się z historii, która zniszczyła sposób życia charakterystyczny dla starego świata. Jednakże kultura jako sfera
125