Znajdują one - jak wiadomo - zastosowanie we wszystkich działach prawa
cywilnego, a więc i prawa zobowiązań - o ile nic innego w tych działach nie postanowiono. Zawierają
one również pewną ilość najbardziej podstawowych zasad odnoszących się do wszystkich działów,
jak np. zasad dotyczących stosowania i interpretacji przepisów prawa lub umów, nadużycia prawa
podmiotowego, czynności prawnych w ogólności, przedstawicielstwa, biegu terminów, przedawnienia
roszczeń itd.
Część ogólna, bardziej może od innych działów prawa cywilnego, stwarza podstawę do
rozwijania pewnych ogólniejszych pojęć prawnych, jak też do konstruowania ogólniejszych teorii
przenikających całość materii prawa cywilnego.
Prawo rodzinne stanowi przedmiot osobnego unormowania (zob. kodeks rodzinny i
opiekuńczy - Dz.U. z 1964 r., nr 9, poz. 59 ze zm.; z 1975 r., nr 45, poz. 234; z 1986 r., nr 36, poz.
180; z 1990 r., nr 34, poz. 198; z 1995 r., nr 83, poz. 417; z 1998 r., nr 117, poz. 757 -- zob. art. 85
dotyczący art. 2-4 i 9 oraz 79 k.r.o.), z uwagi na charakter stosunków, których dotyczy, choć nadal
jest jedną z części prawa cywilnego. Przeważa w tych stosunkach element niemajątkowy, podczas
gdy prawo zobowiązań ma na celu unormowanie stosunków w zasadzie wyłącznie majątkowych i nie
związanych z więzią rodzinną uczestników tych stosunków.
Można dodać, że w prawie rodzinnym występuje niekiedy moment podporządkowania
jednego podmiotu władzy drugiemu, np. dzieci wobec rodziców, pupilów wobec opiekunów, co nie
pozostaje bez wpływu na sposób unormowania stosunków majątkowych, podczas gdy w prawie
zobowiązań zasadą jest traktowanie uczestników stosunku zobowiązaniowego na równej stopie.
Z punktu widzenia teoretyczno-prawnego prawo zobowiązań jako zespół norm prawnych
stanowi w zasadzie pewną całość w sobie zamkniętą. Nie oznacza to jednak, by niektóre stosunki
prawne typu zobowiązaniowego lub typowi temu pokrewne (np. z uwagi na względny charakter więzi
prawnej) nie były unormowane w innych działach prawa cywilnego, a nawet w innych działach prawa
w ogóle. Tytułem przykładu można powołać: unormowanie w prawie rzeczowym rozrachunków
między właścicielem i posiadaczem rzeczy, z których część ma charakter zobowiązaniowy;
unormowanie w prawie autorskim kwestii tzw. umów wydawniczych; unormowanie w prawie spad-
kowym kwestii zapisów lub długów spadkowych; unormowanie w prawie rodzinnym kwestii
zobowiązań małżonków na tle przepisów o ustrojach majątkowych małżeńskich; unormowanie w
prawie wodnym kwestii odpowiedzialności za szkodę powstającą w związku z korzystaniem z
zasobów wodnych itd.
Wymaga podkreślenia stosunkowo znaczna rola w dziedzinie zobowiązań nie tylko istnienia,
ale i wzrostu oddziaływania swobody kształtowania stosunków odpowiadających woli
zainteresowanych. Przejawia się ona w pierwszej kolejności w sferze stosunków umownych. Prawo
obowiązujące stwarza i w tej materii pewne bariery. Są one na ogół nieliczne. Służą temu zresztą
instytucje klauzul generalnych zarówno w dziedzinie objętej częścią ogólną prawa cywilnego, jak i
prawa zobowiązań.
§ 2. Źródła prawa zobowiązań
I. Kodeks cywilny i inne przepisy prawa stanowionego.
Gdy dziś zechcemy postawić pytanie, jakie są źródła prawa zobowiązań, odpowiedź będzie
jednoznaczna. Źródłami tymi są:
- po pierwsze, przepisy kodeksu cywilnego jako podstawowego aktu normatywnego w omawianej
materii;
- po drugie, przepisy prawa stanowionego zawarte w innych ustawach, a odnoszące się do
zobowiązań, które dla naszych celów określimy jako przepisy szczególne;
- po trzecie wreszcie, postanowienia umów międzynarodowych w ich cywilnoprawnym zakresie. Te
ostatnie - po ich ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.
Wymienione kategorie źródeł były poprzedzone ewolucją przed drugą wojną światową i po
drugiej wojnie światowej. Ulegały więc pewnym zmianom. I. Podstawowe normy prawne regulujące
instytucje prawa zobowiązań zawarte są w ustawie z 23 IV 1964 r. - Kodeks cywiIny (Dz.U. nr 16,
poz. 93 z późn. zm.).
Zmiany: Dz.U. z 1971 r., nr 27, poz. 252; z 1976 r., nr 19, poz. 122; z 1982 r., nr 11, poz. 81;
nr 19, poz. 147; nr 30, poz. 210; z 1984 r., nr 45, poz. 242; z 1985 r., nr 22, poz. 99; z 1989 r., nr 3,
poz. I1; z 1990 r., nr 34, poz. 198; nr 55, poz. 321; nr 79, poz. 464; z 1991 r., nr 107, poz. 464, nr 115,
poz. 496; z 1993 r., nr 17, poz. 78; z 1994 r., nr 27, poz. 96; nr 85, poz. 388; nr 105, poz. 509; z 1995
r., nr 83, poz. 417; nr 141, poz. 692; z 1996 r., nr 114, poz. 542; nr 139, poz. 646; z 1997 r., nr 43,
poz. 272; nr 115, poz. 741; nr 117, poz. 751; z 1998 r., nr 117, poz. 758.