Po raz kolejny jednak okazuje się, że dużą w tym rolę odegrały konkretne
sytuacje i zjawiska, wobec których powszechnie wykorzystywana polityka monetarna stawała się bezsilna. Należą do nich
przede wszystkim:
• przedłużająca się stagnacja w Japonii oraz nieskuteczność działań aktywizujących gospodarkę, w tym antydeflacyj-
nych (tzw. dolna granica nominalnych stóp procentowych),
• zakończenie tzw. długiego boomu w gospodarce amerykańskiej (ewentualne skutki tzw. reguły zrównoważonego
budżetu),
• powstanie Unii Gospodarczo-Walutowej wraz z centralizacją polityki pieniężnej, co oznacza pozbawienie krajów
członkowskich możliwości wykorzystywania jej instrumentów,
• proces synchronizacji cyklu koniunkturalnego w gospodarce światowej,
• rosnąca częstotliwość kryzysów finansowych w krajach na średnim poziomie rozwoju.
Bardzo ogólna definicja wskazuje, że polityka fiskalna (inaczej: budżetowa) to decyzje państwa dotyczące wydatków
i podatków. Jej podstawowymi narzędziami są podatki – tak bezpośrednie, nakładane na obywateli i firmy, jak i pośrednie
(np. VAT) – wydatki rządowe, różnego rodzaju zasiłki (np. dla bezrobotnych) oraz dotacje i subwencje.
Przedmiotem opodatkowania najczęściej stają się wydatki oraz dochody podmiotów. Na tej podstawie wyróżnia się
dwa podstawowe rodzaje opodatkowania, a mianowicie:
1. Podatek pośredni, płacony przy dokonywaniu zakupów poszczególnych dóbr i usług, czyli dotyczący wydatków.
Podatek ten może być jednakowy dla wszystkich dóbr bądź też zróżnicowany, a w niektórych przypadkach – szcze-
gólnie w odniesieniu do dóbr podstawowych – może nie występować w ogóle. Z jednej strony podatek ten dostarcza
środków do budżetu, z drugiej – poprzez wpływ na poziom ceny – kształtuje, przy danych dochodach, wielkość popy-
tu. Powszechnie występujące formy podatku pośredniego to: podatek od wartości dodanej – VAT oraz akcyza.
2. Podatek bezpośredni, obciążający dochody, nazywany z tego powodu podatkiem dochodowym. Najczęściej odno-
szony jest do dochodu osób fizycznych (tzw. PIT) lub do dochodu osób prawnych (tzw. CIT).
Maksymalne stawki podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) oraz fizycznych (PIT) w krajach UE-25 w 2005 r.
zaprezentowano w tabeli 2.
Ogólnie biorąc, budżet państwa to plan wydatków i dochodów państwa w jakimś okresie. Stanowi on zestawienie
roczne dochodów i wydatków związanych z wykonywaniem przez władzę państwową, tj. rząd danego kraju, określonych
zadań ekonomicznych i społecznych.
Uchwalenie budżetu państwa przez parlament w formie ustawy wiąże się z rozpowszechnionym uznaniem budżetu
za najważniejszy, podstawowy plan finansowy państwa (organów władzy i administracji państwowej – parlamentu i rzą-
du). Prawne znaczenie tej ustawy wyraża się w uprawnieniu rządu do pobierania dochodów oraz dokonywania wydatków
w wysokości określonej przez ustawę.
Rozmiar środków związanych z budżetem, a szczególnie wielkość wydatków budżetowych odniesioną do PKB – sta-
nowiącą średnio około połowy PKB – bardzo często wykorzystuje się jako podstawową miarę zakresu ingerencji państwa
w gospodarkę. W zasadzie nie ma jakiejś jednej, ogólnej, optymalnej stopy redystrybucji budżetowej. Jak pokazuje do-
świadczenie, zakres ingerencji państwa zmienia się w zależności od uwarunkowań, czasu, osiągniętego poziomu rozwoju
gospodarki, preferencji rozwojowych społeczeństwa, jego zagrożeń wewnętrznych i zewnętrznych. Z reguły zależy jednak
od konkretnej sytuacji danego kraju i uwzględnienia określonych uwarunkowań i okoliczności w jej kształtowaniu. Przykła-
dowo, w Polsce wydatki budżetu państwa w relacji do PKB stanowiły w 2005 r. prawie 24%, zaś skonsolidowane wydatki
sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB – ponad 43% (Rocznik 2006).
Relacja pomiędzy dochodami i wydatkami budżetu państwa może kształtować się różnie. Możliwe są trzy przypadki:
budżet zrównoważony, nadwyżka budżetowa, deficyt budżetowy. Podstawowy problem związany z budżetem to jego de-
ficyt. W praktyce, w imię różnych racji, rządy często pozwalają sobie na utrzymywanie deficytu, czyli więcej wydają niż
pozyskują środków. Można go sfinansować, drukując pieniądze bądź zaciągając dług, czyli np. sprzedając obligacje lub
bony skarbowe własnym obywatelom bądź za granicę. Żadne z tych rozwiązań nie jest wolne od wad. Pierwsze z nich grozi
niekontrolowanym wzrostem cen, podczas gdy drugie rozwiązanie pociąga za sobą wzrost obciążenia budżetu płatnościa-
mi z tytułu obsługi skumulowanego przez lata długu publicznego.
Teoria ekonomii – wybrane problemy
ekonomia_skrypt_1.indd 95
2008-03-16 23:53:01
W trosce o komfort korzystania z naszego serwisu chcemy dostarczać Ci coraz lepsze usługi. By móc to robić prosimy, abyś wyraził zgodę na dopasowanie treści marketingowych do Twoich zachowań w serwisie. Zgoda ta pozwoli nam częściowo finansować rozwój świadczonych usług.
Pamiętaj, że dbamy o Twoją prywatność. Nie zwiększamy zakresu naszych uprawnień bez Twojej zgody. Zadbamy również o bezpieczeństwo Twoich danych. Wyrażoną zgodę możesz cofnąć w każdej chwili.