W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 4. ' J. W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 10.
216
czynienia z selektywno�ci� reakcji. Selektywno�� powy�sz� mo�na powi�za� z tym, �e stosunki z niekt�rymi osobami s� bardziej pozytywne, przyjemne ni� z innymi oraz �e pewne zespo�y reakcji w ramach okre�lonego stosunku s� bardziej zadowalaj�ce ni� inne. "Selektywno�� powy�sza obserwowana w interakcjach wyja�nia tendencj�, dlaczego bardziej zadowalaj�ce interakcje utrzymuj� si�, a mniej zadowalaj�ce zanikaj�"$.
SKLTfKI INTERAKCJI
Skutki interakcji mo�na rozpatrywa� z r�nych punkt�w widzenia. Dla autor�w szczeg�lnie p�odne teoretycznie wydaje si� by� u' cie sku �w ekcie na od i kary.
N~ agrod� - pisz� autorzy - od at sfakc'i i at
Zachowania ~4
a~ a2 a~ a~ a5
b 2 ~ ~ 3 ...
t
3 2 t
1 2 1
�� b2 4 5 ~ ...
4 1 5 ...
r 2 3 5
u
... ... ... ...
b5
Rys.1
'on od ..] Kar� do tych czynnik�w, kt�re powstrz~g~ui_� lub pogarszaj� rezultaty zesp
1~ je�t wyso , ymagany jest wieTTci wiek fi�y�zny lub umys�owy, gdy niepewno�� lub niepok�j towarzysz� akcji lub niepok�j towarzyszy zachowaniu,. lub gdy istniej� si�y konfliktowe lub sprzeczne sk�onno�ci do zachowania si�"9_
� J. W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 12.
9 J. W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 12-13.
21i
Zar�wno nagrod�, jak i kar� mo�na traktowa� oddzielnie b�d� mo�na - co dla pewnych cel�w jest wygodne - zestawia� je ��cznie i mierzy� za pomoc� jednej skali "dobroci" skutk�w interakcji.
Interakcje mi�dzy dwiema osobami i jej efekty dadz� si� przedstawi� za pomoc matrycy. Wzd�u� linii poziomej notuje si� wszystkie reakcje w repertuarze osoby A, wzd�u� linii pionowej - reakcje z repertuaru osoby B. Poszczeg�lne kratki przed-stawiaj� r�ne mo�liwe kombinacje reakcji A i B. W ka�dej kratce notuje si� skutki interakcji w aspekcie uzyskanej nagrody i poniesionej kary. Sprowadzaj�c nagrody i kary do jednej skali mo�na otrzyma� uproszczon� matryc�, w kt�rej uwzgl�dnionajest globalna "dobro�" okre�lonego zachowania. Matryce, jakimi pos�uguje si� Thibaut-Kelley, nawi�zuj� do matryc u�ywanych w teorii gier.
Teoria gier zajmuje si� od strony matematycznej problematyk� sytuacji kon-fliktowych i sposobami optymalnego ich rozwi�zywanialo.
CZYNNIKI ZEWN$TRZNE DETERMINUJ�CE NAGRODY I KARY W STOSUNKACH'
Do czynnik�w zewn�trznych nale�� otrzeby, na ki war
'akie ar nerzy wnosz� o stosunku atys akcja s osu�ku zale�y od tego, w jakim 'stopniu w�asne zac owama oraz zachowanie partnera koresponduj� z potrzebami, nawykami, celami jednostki. Partner nie musi przy tym zawsze zajmowa� postaw� czynn�, mo�e si� zachowywa� reaktywnie (np. ograniczaj�c si� do przyj�cia podarunku od A) lub przybra� postaw� biern�. J�li sprawienie podarunku B sprawia A satysfakcj�, to mo�na powiedzie�, �e nagroda w wyniku interakcji p�ynie z zachowania A i z przyj�cia podarunku przez B. Nierzadko sama obecno�� B jest �r�d�em satysfakcji dla A. Najcz�ciej wszak�e satysfakcja wi��e si� z w�asnym za-chowaniem A oraz z zachowaniem B.
Kara w toku zachowania si� A zale�y m. in. od jego umiej�tno�ci, od posiadania odpowiednich �rodk�w oraz od nasilenia l�ku i niepokoju towarzysz�cego okre�lonym reakcjom. Kara w toku interakcji uzale�niona jest r�wnie� od tego, w jakim stopniu zachowanie partnera jest dla A przykre, negatywne (np. poprzez pobudzanie niepokoju).
C2;YNNIKI WEWN�TRZNE
Stosunki determinowane s� r�wnie� przez czynniki immanentnie tkwi�ce w sa
mej relacji.
wanie
mianem przesytu.
nagrod�,
i uc
liwe: Dzi�ki tym mechanizmom powtarzanie podobnych reakcji wymaga silniejszych impu s w w celu pokonania zm�czenia, a wznowienie reakcji, gdy narasta nasycenie, staje si� coraz bardziej utrudnione. Partnerzy, aby unikn�� tych efekt�w, winni zenienia� co pewien okres sposoby swoich zachowa�.
Autorzy podkre�laj� jednak, �e "przesyt i zm�czenie nie b�d� okre�lone w matrycy jako akumulacja szeregu identycznych lub podobnych pozycji. Liczba, kt�ra.
~o por. J. Kozielecki, Konflikt, teoria gier i psychologia, Warszawa 1970.
:218
~.vyst�puje w matrycy, reprezentuje maksymaln� nagrod� i minimaln� kar� przy za�o�eniu, �e nie wyst�puje transfer przesytu lub zm�czenia z pozycji na pozycj�"l.
O r�cz nasycenia i zm�czenia na stosunki oddzia�_uje_tzw. interferencja reakcji. .__.____._ _. _..Partnerzy od zia�uj�c na siebie wykonuj� seri� reakcji typu instrumenia`~�ego b�d� oceniaj�cego. Ka�de dwie reakvje A i B mog� by� mniej lub bardziej zgodne. Niezgodne reakcje zachodz� w�wczas, gdy r�wnocze�nie reakcja ai u osoby A wywo�uje tendencje do reagowania u osoby B, kt�re przeciwdzia�aj� jej reakcji bi,
i odwrotnie, gdy reakcje osoby B bl wywo�uj� dzia�ania u osoby A, kt�re hamuj� _jej reakcje al. Interferencja cz�sto funkcjonuje symetrycznie._Prz~k�adem inter ferencii symetrycznej u dzieci b�dzie wza'emne rzeszka awie. nterferencja m�e y� jednak w wielu ~~s za~..:,l~~r, �agodny
na to,
wsatysfakcjonowanie partner�w; zmniejsza ona nadto dok�adno�� i pewnos� re
akcji. przypadkac skra~�yc interferencja mo�e wywo�a�
nie reakcji u partnex�w.
Sytuacj� w zakresie nagrody i kary partner�w w toku wykonywania reakcji interferuj�cych przedstawia tabela 2. Pokazuje ona efekty reakcji przy za�o�eniu, .�e partnerzy wykonuj� tylko dwie czynno�ci.
Zachowania � a~ a2
m
~, b~
3 0
b2 N
Rys.2
Reakcja bi osoby B wywo�uje niezgodne reakcje al u osoby A, b2 jest niezgodne z a2. Interferencja reakcji zmniejsza wyniki A z dw�ch jednostek do jednej.
Typow� sytuacj� dla interferencji reakcji jest konflikt mi�dzy partnerami. W toku konfliktu wzajemne kary partner�w mog� by� powa�ne; zale�� one od nat�enia kon�iktu, liczby interferuj�cych reakcji, stopnia ich niezgodno�ci itp.
Inte~C u~"� .aby s�_ prze- , wa�nie zainteresowani w tym ar zwi,~"z�n~ch z interferenc'� i aby ich
.,_, __. ~wza emne rei c w r�a ch zakresach z odne.
�rodkiem., elzmmacJy, reakcly4sprzecznych Jest uz~�d�i~niec~z~li synchronizacja
m J. W. Thibaut, H. H. Kelley, op. cit., s. 143.
ca�kowite zahamowa
219
Synchronizacja mo�e odbywa� si� za pomoc� znak�w
np. w
Jest rzecz� jasn�, �e synchronizacja reakcji zwi�zanych z potrzebami szczeg�lnie z nie zaspokojonymi jest rzecz� do�� trudn�. Wyg�odzone psy mimo dostarczenia im do�tatecznej ilo�ci po�ywienia i mimo nawo�ywa� opiekuna na pewno nie przejawi� tendencji do synchronizacji reakcji.
r.S,ynchronizacja reakcji ��czy sie �ci�le ~ nr~P~trzeQani~"~"p~~,~ sanych rolom spo�ecznym. Przez rol� spo�eczn� Thibaut-Kelley rozumiej� "klas� Jednej lub kilku norm, t�re znajduj� zastosowanie do zachowania osobnika wobec problem�w zewn�trznych lub w stosunku do okre�lonej kategorii innych ludzi"lz. Role spo�eczne poprzez normy, zgodnie z kt�rymi s� one wykonywane, sprzyjaj� uporz�dkowaniu interakcji, eliminacji zachowa� obni�aj�cych satysfakcj� partner�w. Role na skutek rutynizacji zachowania przeciwdzia�aj� wyst�powaniu reakcji niezgodnych, wywo�ywanych np. sytuacj� zewn�trzn�, nastrojami partner�w.
