in. z lekarzem, psychologiem, pedago-
giem, nauczycielem wychowania muzycznego, logoped�, re-
habilitantem ruchu, instruktorem orientacji i poruszania si� w przestrzeni, instruktorem widzenia oraz innymi specjalis-tami i pracownikami plac�wki (dzia�u administracyjnego,
socjalnego, gospodarczego itp.).
Muzykoterapeuta wraz z innymi specjalistami pomaga
cz�onkom rodziny wychowanka we "wchodzeniu" w rol�
rodzica, opiekuna, rodze�stwa. Wsp�pracuje z jego do-
mem rodzinnym w celu u�wiadamiania celowo�ci kontynu-
owania pracy rehabilitacyjno-wychowawczej poza plac�w-
k� szkoln�.
Muzykoterapeuta w ramach prowadzonej przez siebie
terapii powinien edukowa� �rodowisko (rodzinne, szkolne,
zak�adowe itp.) niepe�nosprawnych dzieci w celu zmiany
stereotypowych postaw ludzi widz�cych oraz wytworzenia
�yczliwej atmosfery [50, s. 622; 90, s. 45-47]. W tym celu mo-�e pos�ugiwa� si� takimi �rodkami, jak: pokazowe zaj�cia
muzykoterapeutyczne, rozmowy, pogadanki, referaty, filmy, koncerty, wystawy, czasopisma, radio, prasa, telewizja itp.
2.7. Materia� akustyczny
Muzykoterapeuta pracuj�cy z niepe�nosprawnymi wzro-
kowo osobami w swym dzia�aniu wykorzystuje r�norodne
zjawiska akustyczne, nie ograniczaj�c swych poczyna� wy-
��cznie do sfery muzycznej [94, s. 194]. Do materia�u akus-tycznego wykorzystywanego w ramach tyfiomuzykoterapii
mo�na zaliczy�:
- muzyk� (piosenki, utwory muzyczne, akompaniamen-
ty, ta�ce itp.),
- inne zjawiska akustyczne (odg�osy natury, d�wi�ki cy-
wilizacji, g�osy ludzkie itp.).
Odpowiedni dob�r materia�u akustycznego jest bardzo
wa�nym warunkiem powodzenia dzia�a� muzykoterapeuty-
cznych. Materia� ten dostarcza pacjentom m.in.:
- informacji poznawczych (poznawanie przedmiot�w
i zjawisk), orientacyjnych (orientacja i poruszanie si�
w przestrzeni), kontrolnych (kontrolowanie dzia�alno�ci
praktycznej), komunikatywnych (porozumiewanie si�);
- dozna� emocjonalno-estetycznych.
Dob�r materia�u akustycznego i jego dawkowanie nie
powinno nastr�cza� wiele k�opotu osobom prowadz�cym
zaj�cia z dzie�mi. Na rynku wydawniczym dost�pny jest
obszerny materia� nutowy oraz liczne i r�norodne nagra-
nia p�ytowe, magnetofonowe i wideo. W niniejszym roz-
dziale zasygnalizuj� jedynie bardzo og�lne przyk�ady mate-ria�u d�wi�kowego, kt�ry mo�na stosowa� w ramach dzie-
ci�cej terapii.
Wychowankowie mog� �piewa� przedszkolne, szkolne
piosenki, przeboje radiowe i telewizyjne itp. Opr�cz piose-nek wykonywanych na �ywo lub odtwarzanych z nagra�
magnetofonowych, dobrze jest, gdy dzieci s�uchaj� utwo-
r�w instrumentalnych tzw. muzyki powa�nej, najcz�ciej
o charakterze ilustracyjno-programowym; rozrywkowych
transkrypcji tzw. muzyki powa�nej; orkiestrowych aran�a-
cji muzyki m�odzie�owej; popularnych melodii; muzyki ele-
ktronicznej; filmowej; jazzowej itp. Moje do�wiadczenia
wskazuj�, �e dzieci z defektem wzroku ch�tnie s�uchaj�
instrumentalnych transkrypcji tzw. muzyki powa�nej. Po-
niewa� s� to rozrywkowe aran�acje, kt�rych m�odzi na
og� nie znaj� i w stosunku do kt�rych nie odczuwaj�
awersji - wywo�uj� bogate my�li i asocjacje pozamuzyczne
[10, s. 94]. Podobn� funkcj� pe�ni� orkiestrowe adaptacje m�odzie�owej muzyki rozrywkowej. W okresie �wi�t Bo�e-
go Narodzenia w ramach zaj�� terapeutycznych mo�na
s�ucha� instrumentalnych opracowa� kol�d i pastora�ek,
kt�re stanowi� dobry materia� do ujawniania i odreagowa-
ni� zar�wno pozytywnych, jak i negatywnych emocji. Pod-
czas �wicze� relaksacyjno-wizualizacyjnych du�� popular-
no�ci� ciesz� si� nagrania g�os�w ptak�w lub zwierz�t,
odg�osy d�ungli, lasu, deszczu, morza, potok�w w po��cze-
niu z delikatn�, �agodn� i pogodn� elektroniczn� muzyk�.
Do efekt�w akustycznych wykorzystywanych w ramach
terapii mo�na zaliczy� odg�osy: ptak�w (kukanie kuku�ki,
klekot bociana, stukanie dzi�cio�a itp.), zwierz�t (r�enie konia, beczenie owcy, syk w�a itp.), zjawisk przyrody
(padanie deszczu, szum wiatru, grzmoty itp.), komunikacji (klakson samochodu, gwizd poci�gu, stukot k� itp.), pra-
cuj�cych maszyn (pralka, maszyna do szycia, odkurzacz
itp.), wykonywanych czynno�ci (szelest zamiatania, stukot m�otka, plusk wody podczas mycia itp.) g�osy ludzkie (w
mowie werbalnej, u�ywane w niekonwencjonalny spos�b
- �wist, gwizd, mruczenie itp.).
2.8. �rodki oddzia�ywania terapeutycznego
Ze wzgl�du na zaburzon� percepcj� wzrokow� oraz wy-
nikaj�ce z tego tytu�u zmiany, g��wnie w psychomotoryce
dzieci niepe�nosprawnych wzrokowo, prowadzenie zaj��
muzykoterapeutycznych wymaga wybi�rczego doboru �ro-
dk�w oddzia�ywania terapeutycznego (metod, technik, po-
mocy, sposob�w realizacji, programu itp.) [5]. �rodki te s� dobierane odpowiednio do mo�liwo�ci (wzrokowych, fizy-
cznych, psychicznych, umys�owych), potrzeb i oczekiwa�
pacjent�w. U dzieci niewidomych w�r�d �rodk�w oddzia�y-
wania pierwsze�stwo maj� te, kt�re bazuj� w g��wnej mie-
r�� na wra�eniach s�uchowych oraz dotykowo-kinestetycz-
nych. U s�abowidz�cych dodatkowo wa�ne s� jeszcze �ro-
dki stymuluj�ce narz�d wzroku.
2.8.1. Techniki
W tyfiomuzykoterapii maj� zastosowanie r�norodne
techniki muzykoterapeutyczne, psychoterapeutyczne oraz
niekt�re elementy zaczerpni�te ze wsp�czesnych system�w
wychowania muzycznego E. Jaques-Dalcroze'a i C. Orffa.
Dzi�ki temu program terapii obejmuje r�norodne formy
aktywno�ci muzycznej: �wiczenia mowy, �piew, improwiza-
cje wokalne, muzykowanie elementami d�wi�kona�ladow-
czymi, gr� na instrumentach perkusyjnych, improwizacje
instrumentalne, �wiczenia s�uchowe, s�uchanie muzyki, za-
bawy muzyczno-ruchowe, �wiczenia inhibicyjno-incytacyjne
(pobudzaj�co-hamuj�ce), improwizacje muzyczno-ruchowe,
�wiczenia mimiczne, dotykowe, zabawy inscenizacyjne,
pantomim�, taniec, interpretacje plastyczne i s�owne muzy-ki, �wiczenia relaksacyjno-wizualizacyjne z podk�adem mu-
zycznym, rozmowy diagnostyczno-dydaktyczne. R�norod-
no�� oraz przemienno�� stosowanych technik i metod umo-
�liwia lepsz� realizacj� cel�w oraz urozmaica i uatrakcyjnia prowadzone zaj�cia muzykoterapeutyczne.
�wiczenia mowy
�wiczenia z zakresu rozwijania prawid�owej mowy po-
legaj� na rytmizowaniu sylab, s��w, zda�, przys��w, po-
rzekade�, wyliczanek itp. ze zr�nicowaniem ze wzgl�du
na dynamik� (np. g�o�no, �rednio, cicho), tempo (np. wo-