Kiedyjednakw 1780 r. woska sze rzesze praktycznych uytkownikw.
rosy.ieciy Polsk, okazao sig, e Mimo bowiem rosncych obcie pa-
stronnictwo krlewskie potraii _obi_e za szczynianych folwark w swojej dotychcza-
pewni i w wolnych wyGorac sejmowch sowej postaci stawa przed powanym kry-
przewag nad opozycj. Mim t, czeg- zysem. Niska wydajno pracy paszczy-
lnie w cigu pierwszych czterech lat rzdw nianej wizaa si z ekstensywn gospoda-
Rady Nieustajcej, jzyczkiem u wagi w rk. W poowie XVIII w. przecitne plony
walce stronnictw politycznych w Polsce by nie przekraczay 3 ziaren z jednego. Przy
ambasador Stackelberg. W latach osiem- silnym wzrocie ludnoci, ktry w tym stu-
dziesitych, wobec zmian w polityce zagra- leciu mia miejsce na terenie caej Europy,
nicznej Rosji, zbliy si on do krla. Jed- w krajach zachodnich zaistniaa koniecz-
noczenie opozycja magnacka, rezygnujc :..ortn na w _ ro u tow
z aspiracji niepodlegociowych, rozpocz- spoywczch; na plan pierwszy wysuna
a ze swej strony zjednywa sobie Potemki- si tu Ro,:ale itniaa.Q.znylna koniun-
na. Taki ukad stosunkw by zdecydowa- kLizra tak da:,ospodarki Polski.
nie korzystny dla Petersburga, ktry w d schyku epoki sasie dokonywane
swoim dobrze pojtym interesie czuwa nad byy rozmaite - i na og udane - prby
niezmiennoci sytuacji w Polsce, wygry- zamiany gospodarki folwarcznej na nieco
wajc zrcznie konflikty midzy obu zwal- inne formy. Zmiany te, oglnie biorc,,o-
czajcymi si stronnictwami. Dopiero w legay gwnie na rozserzaniu tere-:
1785 r. opozycja magnacka wypierana gospodarowanych, zwikszan_ iu roli propi-
przez krla z coraz to dalszych stanowisk naji w dochodzie folwarku, rriicowaniu
pastwowych rozpocza wzmoon akcj, aszcz.ny rozwoju osadnitvva czynszo-
ktra doprowadzia ponownie do mediacji wegowzroci_e hodowli. M_ l al e-
rosyjskiej. Ataki oligarchii kieroway si _cki n_ a hande__1 wdk. przyrtosi coraz wi
przeciwko ludziom z otoczenia krla, rze- szy doc_hd = a ppre aananie si
czywicie niejednokrotnie karierowiczom i hopw w karczmach folwarcznych wpro-
przypadkowym faworytom. Rozptanie wadza dodatkowe uzalenienie ekonomi-
nastrojw antykrlewskich byo na: Igk _czne od dworu. Rozwj propinaji pwo-
Rosji, o sojusz z ktr Stanisaw August ciowa te wrost areau uprawy jczmie-
zai cora ardziej orczkowo _zabie- nia, ktry zacz odgrywa istotn rol w
ga. Udao mu si ptka z caryc w 1787 r. gospodarce wsi polskiej. Denie wielkiej
w Kaniowie, gdzie przybyli rwnie przed- wasnoci do wyprodukowania dodatko-
stawiciele opozycji, proponujcy stworze- wej iloci yta i pszenicy na eksport oraz
J1 L LuSVJYvuu ..) '' 7-
cych niekiedy odogiem od czasw "po-
topu".
Prby znalezienia nowych doch dw
prowadziy te do rozszerzania stosowa-
n ch dotyczas form panszcz zn. Obok
tradycyjnego o wiz u uprawy pola w
wysokoci 8-9 dniwek od rodziny chop-
skiej folwark organizowa prace zwizane z
innymi dziedzinami ycia gospodarczego.
Tak wic paszczyniana obrbka lnu mia-
a na celu wprowadzenie przez szlacht na
J-
starczaa misa na eksport, hodow
(wenistych merynosw) - weny,
atacja lasu - drewna, smoy, wt
bcie owodowa, rzec
wzrost oporu chopskiego, ktry
wia s i pr6a
ego ograniczenia wyzysku (supli
skie), bd w licznych ucieczkach i
ac w oszu iwaniuznosniesz
w prayl;niki r, ria
CTkrain). Wpywa te na pojaw
256 8 17 == Historia Polski do roku 1795
Gsto zaludnienia w Polsce w drugiej poowie XVIII w. (Wedug I. Gieysztorowei)
Karczma w Jeleni z drugiej poowy XVIII w. wzrostem i rozwojem form paszczyzny.
Ten stan rzeczy przyczyni si do dalszego
nowego zjawiska = ludzi lunych. ebra- zrnicowania spoeczestwa wiejskiego.
cy, wczdzy, domokrcy stanowili stay Obok istniejcych od paruset lat penorol-
element krajobrazu wsi polskiej od cza- nych chopw, mao- i bezrolnych zagrod-
sw redniowiecza. W czasach stanis_awo- nikw i chaupnikw coraz wicej pojawia-
wskich iloc ich znacntezrosa, do c;eo o si tzw. dannikw (czynszownikw),
pryczyzuy si i zbiegoLwa, i rwartwie- dzierawcw, wchodzcych w umow z
nie klasowe w onie samego chopstwa. dziedzicem na najrniejszych warunkach.
Bezrolni niejednokrotnie usuwani byli po- Somikowana sytuacla ospodarcza po-
za obrb stanowego i terytorialnego przy- gbi_ona bya rozmaitym sto n iz-
pisania, tworzc tolerowan - lub nawet kw prawnych midzy szlacht a c opa-
poszukiwan -- przez szlacht grup, z mi; zlacht a ydairiia:reuJcymi
ktrej rekrutowano si robocz na potrze- my, chopami bogatymi i,ubosz m i,
by miast czy przemysu szlacheckiego. Nie- p_ovvYlyn pry
zalenie od tych zjawisk i mimo wykorzys- tym, oglnie rz_ecz_biorc, dalsze przypie-
tywania utajonych si roboczych w gospo- szenie rozwarst__wienia_. Za.i grupy.sr-
darstwie chopskim (pocztki pracy dzieci nioz_amon h szed w p,-e z
w przdzalnictwie) rosnce obcienia i rozwojem liczebnm biedoty i wyrastaniem
brak jakichkolwiek bodcw ekonomicz- `chop_ skich bogaczy nierzadokorzystaj-
nych obniay dodatkowo wydajno pra- yh pracy:ajemrieJ, in.m przyo,e
cy chopa, a tym samym zmniejszay do- paszczyzny.
chody szlachcica. Std te w drugiej poo- Inacze ukada si stQ.tltnki.-nabsza-
wie XVIII w. obok rb upowszechnienia rah zaborw. Wszystkie trzy pastwa roz-
jedno_lityc_h_ norm wysokieJ panszczyzny za- biorove byy monarchiami absolutyzmu, o
czo si i-ozwa ta e oczynszowanie silneJ wadzy wykoawz ; Austrii tzw.
chopw, a co za tym id_ zie viie i_v _ra : ' teirmy Jes i Cprowadziy w latach
wikszym stopnin w aa si d gospo- 1772-1789 do wydania serii rozporzdze
darki towarowo-pieni aju. Skutek zakazujcych rugowania chopw, wpro-
tego by widoczny ju w kocu trzeciej wadzajcych dziedziczne uytkowanie zie-
wierci stulecia, kiedy to nastpio zdecy- mi, ograniczajce paszczyzn, zezwalaj-
dowane oywienie ycia gospodarczego w ce na przenoszenie si do miast. Vh
Polsce, moliwe tylko w warunkach rozsze- - wprowadzono ta:;kak i w Austrii kont-
rzenia si rynku wewntrznego i bdce je- rol pastwa nad wymiarem sprawiedliwo-
go wynikiem. nszowanie dawao nie ci, dziedziczne prawo uytkowaziia upra-