Sam Firth, nieufny wobec pseudosystematycznych i pseudoprecyzyjnych teorii j�zyka, przyj��by skwapliwie ten pogl�d i bynajmniej nie uwa�a�by go za zarzut. Nie b�dziemy si� tu rozwodzi� nad problemami terminu teoria. Pogl�dy semantyczne Firtha wywarty rozleg�y wp�yw. Mog� one stanowi� cenny 4vktad do ewentualnej teorii semantyki godnej ostatecznego uznania za kompletn� i adekwatn� zar�wno materia�owo, jak i formalnie. Dotychczas nikt nie przedstawi� zadowalaj�cej formalnie teorii znacze
'� Wst�pem do tej literatury mog� by� takie prace, jak Cooper 1974, Ducrot 1972, Franck i Pet�fi 1973, Gamer 1971, Gazdar 1976, Karttunen 1973 i 1974, Katz 1973, Kempson 1975, Wilson 1975, Zuber 1972. Dla bardziej fachowych uj�� szczeg�lnie wa�ny jest problem tzw. projekcji (por. Langendoen 1971), czyli ustalania presupozycji twierdze� z�o�onych na podstawie presupozycji ich prostych twierdze� sk�adowych.
~ Por. Ellis 1966, Halliday 1966, McIntosh 1961, Mitche111975, Sinclair 1966. Podstaw� niniejszego paragrafu jest w du�ej cz�ci Lyons 1966. Bardziej szczeg�owy opis pogl�d�w Firtha podaje Robins 1971.
218 a 219
nia. Semantyk nie ma zatem prawa pomija� intuicji i sugestii badacz kt�ry, jak Firth, odnosi� si� sceptycznie do warto�ci formalizacji.
Trzeba przede wszystkim podkre�li�, �e pogl�d Firtha na znaczen nie jest tylko semantyk� w zwyk�ym rozumieniu, ale jest ca�o�ciowy funkcjonalistycznym uj�ciem j�zyka. Wed�ug Firtha najwa�niejsza j�zyku jest jego funkcja spo�eczna: "Ca�e normalne zachowanie j�z kowe jest sensownym usi�owaniem utrwalenia stosownych schemat� �ycia" (Firth 1957 a, 225). Ka�da wypowied� wyst�puje w okre�lony kulturowo kontek�cie sytuacyjnym*. Znaczeniem wypowiedzi jest j ca�y wk�ad do utrwalenia wzorc�w �ycia w danym spo�ecze�stwie or do utwierdzenia roli i osobowo�ci nadawcy w obr�bie tego spo�ecze stwa. Je�eli jaka� cz�� wypowiedzi-sygna�u wnosi okre�lony wk�ad ~ jej og�lnego znaczenia, to cz�� t� mo�na nazwa� znacz�c�. Znacz� s� zatem nie tylko wyrazy i wyra�enia, ale tak�e g�oski oraz paralingv~ styczne i prozodyczne cechy wypowiedzi (por. tom I, 3.1). Te znacz� sk�adniki wypowiedzi badacz wyabstrahowuje z materia�u przez st ranne badanie opozycji mi�dzy wypowiedziami w odpowiednich ko tekstach sytuacyjnych. Znaczenie ka�dego sk�adnika-paralingwist cznego, fonologicznego, gramatycznego, leksykalnego itd. - jest de: niowane na podstawie jego funkcji w obr�bie jednostki bezpo�redn wy�szego poziomu. Struktura jednostki poziomu wy�szego jest ko tekstem, w kt�rym funkcjonuje i znaczy jednostka poziomu ni�szeg Semantyk�, w rozumieniu Firtha, jest stosunek wypowiedzi do j kontekstu sytuacyjnego. Znaczenia jednak dotycz� z konieczno� wszystkie dzia�y j�zykoznawstwa. Tote� Firthowskie wyra�enie zn czepie semantyczne nie jest tautologi�. Podobnie w takich wyra� piach, jak znaczenie fonetyczne albo znaczenie gramatyczne, nie tka �adna sprzeczno�� ani inna anomalia.
Na poz�r bardziej zaskakuj�ce s� inne twierdzenia Firtha (w kt~ rych wyraz meaning nie odnosi si� do znaczenia wypowiedzi, lecz c jej cech objawowych-przyp. t�.). Tak np. u Firtha 1957, 191 n. czyt my: "Do sposob�w meaning ch�opca-Anglika, doros�ego Francuza c, damy nowojorskiej nale�y jako�� g�osu". Tam�e, na str. 225 n. spotka mo�na zdanie: "W sk�ad meaning Amerykanina wchodzi ameryka�s: ton mowy". Zdawa�oby si�, �e Firth przewrotnie i samowolnie rozsz~ rza tu zakres u�ycia wyrazu meaning. Istotnie Firtha na pewno bawi� zaskakiwanie czytelnika takimi sformu��waniami. Zgadzaj� si� ot jednak z jego og�lnym pogl�dem, �e znaczy� to to samo, co `funkcji
nowa� stosownie w danym kontek�cie'. Akcent ameryka�ski jest oznak�, �e si� jest Amerykaninem, jest wynikiem uspo�ecznienia cz�o;vieka jako Amerykanina. St�d sensowne jest powiedzenie, �e m�wi�c ameryka�skim akcentem cz�owiek nie tylko jest Amerykaninem, ale tak�e zaznacza (means), �e nim jest. Z punktu widzenia spo�ecznego i hehawioralnego zachowanie si� cz�owieka w danym kontek�cie zna~ zy, �e jest on tym, czym jest. I odwrotnie: cz�owiek jest tym, co w danym kontek�cie znaczy jego zachowanie.
Bardzo mo�liwe, �e termin meaning jest tu niezupe�nie jednoznaczny (...). Trzeba jednak pami�ta�, �e wielu filozof�w, zw�aszcza GriE_c (1968), dopatruje si� wewn�trznego zwi�zku mi�dzy tym, co cz�owiek chce powiedzie� (mearesl), a tym, co jego wypowied� znaczy yneans2). To drugie t�umaczy si� tym pierwszym. Firth by�by tego samego zdania. W przeciwie�stwie jednak do Grice'a i do wi�kszo�ci fif,>zof�w interesowa�y go spo�eczne i ekspresywne (czyli objawowe) funkcje j�zyka, a nie jego funkcje dyrektywne (czyli konatywne, por. reim I, 2.4 i 4.2). Podobnie jak Malinowski, Firth by� sk�onny traktowa� opisow�, a cz�ciowo nawet konatywn� funkcj� j�zyka jako dolot kowy sk�adnik og�lniejszej i bardziej podstawowej funkcji utrwalania ~aosownych wzor�w �ycia. Gdyby nawet pogl�d Firtha na znaczenie ~ay� wynaturzony, to chyba nie bardziej, ni� pospolitszy od niego po~~i�d dualistyczny, wed�ug kt�rego znaczeniem wyrazu lub wyra�enia fest to, co one oznaczaj�. W ka�dym razie u�ycie terminu znaczenie ~~rzez Firtha, cho� niew�tpliwie cza5ami,oryginalne, nie jest tak przewrotne, ani tak nieuzasadnione, jakby si� na poz�r wydawa�o. "Znazenie... nale�y traktowa� jako kompleks relacji kontekstowych. i'rzedmiotem fonetyki, gramatyki, leksykologii i semantyki s� poszczeg�lne sk�adniki tego kompleksu w swoim stosownym kontek�cie" (F~irth 1957, 19). Analiza znaczeniowa wyra�enia polega na wyab~;trahowywaniu jego znaczenia z jego~faktycznego kontekstu sytuacyjnego (por. 14.1) oraz na podziale tego znaczenia (czyli funkcji) na ~~,zereg funkcji sk�adowych. Ten proces analizy Firth wyja�nia miejscami za pomoc� analogii: "Proponowan� tu metod� badania znaczenia fest jego podzia� na �rodki (modes), do�� podobny do rozszczepiania �wiat�a o mieszan�j d�ugo�ci fal na widmo �wietlne" (Firth X957, 192). Sama przez �i� ta analogia niewiele wyja�nia. Uwydatnia jednak to, �e Firth wyobra�a� sobie znaczenie wyra�e� jako ca�o��, kt�rej sk�adniki s� tak stopione w jedno, i� mo�na je rozpozna� dopie
220 p 221
;,.~> ',~
ro wtedy, kiedy analiza j�zykoznawcza rozdzieli je na �r�dki ( ~ , ~~ des). ~,;.i~ W teorii znaczenia Firtha terminem kluczowym jest oczywl~~�;'