Sam Firth, nieufny wobec pseudosystematycznych i pseudoprecyzyjnych teorii języka, przyjąłby skwapliwie ten pogląd i bynajmniej nie uważałby go za zarzut. Nie będziemy się tu rozwodzić nad problemami terminu teoria. Poglądy semantyczne Firtha wywarty rozległy wpływ. Mogą one stanowić cenny 4vktad do ewentualnej teorii semantyki godnej ostatecznego uznania za kompletną i adekwatną zarówno materiałowo, jak i formalnie. Dotychczas nikt nie przedstawił zadowalającej formalnie teorii znacze
'° Wstępem do tej literatury mogą być takie prace, jak Cooper 1974, Ducrot 1972, Franck i Petófi 1973, Gamer 1971, Gazdar 1976, Karttunen 1973 i 1974, Katz 1973, Kempson 1975, Wilson 1975, Zuber 1972. Dla bardziej fachowych ujęć szczególnie ważny jest problem tzw. projekcji (por. Langendoen 1971), czyli ustalania presupozycji twierdzeń złożonych na podstawie presupozycji ich prostych twierdzeń składowych.
~ Por. Ellis 1966, Halliday 1966, McIntosh 1961, Mitche111975, Sinclair 1966. Podstawą niniejszego paragrafu jest w dużej części Lyons 1966. Bardziej szczegółowy opis poglądów Firtha podaje Robins 1971.
218 a 219
nia. Semantyk nie ma zatem prawa pomijać intuicji i sugestii badacz który, jak Firth, odnosił się sceptycznie do wartości formalizacji.
Trzeba przede wszystkim podkreślić, że pogląd Firtha na znaczen nie jest tylko semantyką w zwykłym rozumieniu, ale jest całościowy funkcjonalistycznym ujęciem języka. Według Firtha najważniejsza języku jest jego funkcja społeczna: "Całe normalne zachowanie jęz kowe jest sensownym usiłowaniem utrwalenia stosownych schematć życia" (Firth 1957 a, 225). Każda wypowiedź występuje w określony kulturowo kontekście sytuacyjnym*. Znaczeniem wypowiedzi jest j cały wkład do utrwalenia wzorców życia w danym społeczeństwie or do utwierdzenia roli i osobowości nadawcy w obrębie tego społecze stwa. Jeżeli jakaś część wypowiedzi-sygnału wnosi określony wkład ~ jej ogólnego znaczenia, to część tę można nazwać znaczącą. Znaczą są zatem nie tylko wyrazy i wyrażenia, ale także głoski oraz paralingv~ styczne i prozodyczne cechy wypowiedzi (por. tom I, 3.1). Te znaczą składniki wypowiedzi badacz wyabstrahowuje z materiału przez st ranne badanie opozycji między wypowiedziami w odpowiednich ko tekstach sytuacyjnych. Znaczenie każdego składnika-paralingwist cznego, fonologicznego, gramatycznego, leksykalnego itd. - jest de: niowane na podstawie jego funkcji w obrębie jednostki bezpośredn wyższego poziomu. Struktura jednostki poziomu wyższego jest ko tekstem, w którym funkcjonuje i znaczy jednostka poziomu niższeg Semantyką, w rozumieniu Firtha, jest stosunek wypowiedzi do j kontekstu sytuacyjnego. Znaczenia jednak dotyczą z koniecznoś wszystkie działy językoznawstwa. Toteż Firthowskie wyrażenie zn czepie semantyczne nie jest tautologią. Podobnie w takich wyraż piach, jak znaczenie fonetyczne albo znaczenie gramatyczne, nie tka żadna sprzeczność ani inna anomalia.
Na pozór bardziej zaskakujące są inne twierdzenia Firtha (w kt~ rych wyraz meaning nie odnosi się do znaczenia wypowiedzi, lecz c jej cech objawowych-przyp. tł.). Tak np. u Firtha 1957, 191 n. czyt my: "Do sposobów meaning chłopca-Anglika, dorosłego Francuza c, damy nowojorskiej należy jakość głosu". Tamże, na str. 225 n. spotka można zdanie: "W skład meaning Amerykanina wchodzi amerykańs: ton mowy". Zdawałoby się, że Firth przewrotnie i samowolnie rozsz~ rza tu zakres użycia wyrazu meaning. Istotnie Firtha na pewno bawił zaskakiwanie czytelnika takimi sformułówaniami. Zgadzają się ot jednak z jego ogólnym poglądem, że znaczyć to to samo, co `funkcji
nować stosownie w danym kontekście'. Akcent amerykański jest oznaką, że się jest Amerykaninem, jest wynikiem uspołecznienia czło;vieka jako Amerykanina. Stąd sensowne jest powiedzenie, że mówiąc amerykańskim akcentem człowiek nie tylko jest Amerykaninem, ale także zaznacza (means), że nim jest. Z punktu widzenia społecznego i hehawioralnego zachowanie się człowieka w danym kontekście zna~ zy, że jest on tym, czym jest. I odwrotnie: człowiek jest tym, co w danym kontekście znaczy jego zachowanie.
Bardzo możliwe, że termin meaning jest tu niezupełnie jednoznaczny (...). Trzeba jednak pamiętać, że wielu filozofów, zwłaszcza GriE_c (1968), dopatruje się wewnętrznego związku między tym, co człowiek chce powiedzieć (mearesl), a tym, co jego wypowiedź znaczy yneans2). To drugie tłumaczy się tym pierwszym. Firth byłby tego samego zdania. W przeciwieństwie jednak do Grice'a i do większości fif,>zofów interesowały go społeczne i ekspresywne (czyli objawowe) funkcje języka, a nie jego funkcje dyrektywne (czyli konatywne, por. reim I, 2.4 i 4.2). Podobnie jak Malinowski, Firth był skłonny traktować opisową, a częściowo nawet konatywną funkcję języka jako dolot kowy składnik ogólniejszej i bardziej podstawowej funkcji utrwalania ~aosownych wzorów życia. Gdyby nawet pogląd Firtha na znaczenie ~aył wynaturzony, to chyba nie bardziej, niż pospolitszy od niego po~~iąd dualistyczny, według którego znaczeniem wyrazu lub wyrażenia fest to, co one oznaczają. W każdym razie użycie terminu znaczenie ~~rzez Firtha, choć niewątpliwie cza5ami,oryginalne, nie jest tak przewrotne, ani tak nieuzasadnione, jakby się na pozór wydawało. "Znazenie... należy traktować jako kompleks relacji kontekstowych. i'rzedmiotem fonetyki, gramatyki, leksykologii i semantyki są poszczególne składniki tego kompleksu w swoim stosownym kontekście" (F~irth 1957, 19). Analiza znaczeniowa wyrażenia polega na wyab~;trahowywaniu jego znaczenia z jego~faktycznego kontekstu sytuacyjnego (por. 14.1) oraz na podziale tego znaczenia (czyli funkcji) na ~~,zereg funkcji składowych. Ten proces analizy Firth wyjaśnia miejscami za pomocą analogii: "Proponowaną tu metodą badania znaczenia fest jego podział na środki (modes), dość podobny do rozszczepiania światła o mieszanęj długości fal na widmo świetlne" (Firth X957, 192). Sama przez śię ta analogia niewiele wyjaśnia. Uwydatnia jednak to, że Firth wyobrażał sobie znaczenie wyrażeń jako całość, której składniki są tak stopione w jedno, iż można je rozpoznać dopie
220 p 221
;,.~> ',~
ro wtedy, kiedy analiza językoznawcza rozdzieli je na śródki ( ~ , ~~ des). ~,;.i~ W teorii znaczenia Firtha terminem kluczowym jest oczywl~~°;'