Palka: Teoria pedagogiczna a praktyczne doświadczenia nauczycieli, Warszawa 1989, s. 164.
200 NOWE
KONCEPCJE
KSZTAŁCENIA, WYCHOWANIA I OPIEKI
zakresie stanowią bazę późniejszej intelektualnej drogi poznawania świata, są zalążkiem określonych postaw i umiejętności. Im dziecko młodsze, tym większe istnieją możliwości rozwinięcia jego wyobraźni, nieprzetartych dróg myślenia, niebanalnych rozwiązań praktycznych, oraz szanse uruchomienia ogromnego kapitału odkrywczości intelektualnej dzieci6.
Tak więc tworzenie sytuacji edukacyjnych sprzyjających samodzielności i wielostronnej aktywności nabiera szczególnego znaczenia w edukacji najmłodszych wychowanków.
Dziecko w wieku przedszkolnym znajduje się w okresie wzmożonej aktywności poznaw-
czej. Wyraża się ona ciekawością świata, chęcią poznania tego co nowe i nieznane oraz potrzebą działania. Świat wokół przedszkolaka kryje niezbadane tajemnice, zagadki, które można zgłębiać i odkrywać. Zachodzi także wiele interesujących zdarzeń przyciągających jego uwagę. Cechuje je zatem chęć odkrywania i eksplorowania świata, pęd ku dociekaniu istoty wszystkiego wokół siebie. Dzięki tej naturalnej aktywności i wrodzonej ciekawości oraz dociekliwości, chłonie wiedzę płynącą z otoczenia. Jest to ważne źródło dziecięcych przeżyć i doświadczeń, bowiem stwarza najlepsze warunki do obserwacji i aktywnego działania. Bezpośredni kontakt z rzeczywistością staje się więc motorem ich rozwoju oraz nauki7.
Dzieci w wieku przedszkolnym swoje doświadczenia o najbliższym świecie poznają
„ręką, sercem i głową”. Wiedza dziecka skonstruowana jest zatem z przeżyć i doświadczeń, a nie faktów. Naturalne właściwości tego okresu sprawiają więc, że otaczającą wieloraką rzeczywistość przedszkolak powinien odkrywać, doświadczać i przeżywać. Badanie i odkrywanie to dziecięcy klucz do świata. Aktywne doświadczanie jest podstawowym czynnikiem jego rozwoju poznawczego. „Odpowiednie funkcjonowanie wiadomości zależy nie
tylko od ich treści, ale także od sposobu w jaki zostały nabyte”8. Tak więc wiedza zdobywana z udziałem własnej aktywności, jest skuteczniejsza niż w przypadku podającego toku nauczania i przy pomocy źródeł wtórnych.
Aktywność badawcza polega na wykrywaniu określonych prawidłowości w otaczają-
cym nas świecie. Skierowane jest na poznanie rzeczywistości, a niekiedy na jej przekształ-
cenie9. Na znaczenie aktywności badawczej dla rozwoju dziecka zwrócił uwagę m.in. J.S.
Bruner, który uznał, że lepiej ono poznaje i przyswaja wiedzę przez własną działalność związaną z badaniem i eksperymentowaniem10. Z kolei J. Dewey zalecał, by „czuwać nad duchem badawczości, chronić go (...) od zakrzepnięcia w rutynie, od skamienienia wskutek dogmatyzującego nauczania lub rozproszenia wskutek bezplanowego jej skierowania na błahe przedmioty”11.
Kształcenie przez badanie wyrosło z koncepcji nauczania problemowego. Polega na
sposobie pracy nauczyciela z uczniem, w toku którego nauczyciel organizuje badawczą działalność dzieci, które samodzielnie dostrzegają problemy badawcze, projektują i prze-prowadzają badania, analizują oraz interpretują wyniki12. Stosowanie nauczania – uczenia się przez badanie, podnosi zakres samodzielności poznawczej, aktywności, sprzyja podno-6 T. Pilch: Spory o szkołę, Warszawa 1999, s. 194.
7 G. Kapica: Bezpośrednie poznawanie najbliższego środowiska [w:] T. Lewowicki, W. Puślecki, S. Włoch (red.): Transformacje w polskiej edukacji wczesnoszkolnej, Kraków 2004, s. 61-64.
8 T. Tomaszewski: Z pogranicza psychologii i pedagogiki, Warszawa 1970, s. 36.
9 S. Włoch: Rozwijanie aktywności badawczej dzieci. „Wychowanie w przedszkolu” 1987 nr 9, s. 508.
10 J.S. Bruner: Proces kształcenia, Warszawa 1964, s. 21.
11 J. Dewey: Jak myślimy, Warszawa 1977, s. 57.
12 S. Palka: Kształcenie przez badanie [w:] A. Łukawska, S. Palka (red.): Wybrane zagadnienia z dydaktyki ogólnej, Kraków 1983, s. 72.
AKTYWNOŚĆ BADAWCZA DZIECI W WIEKU... – MAŁGORZATA PAWŁOWSKA 201
szeniu poziomu zainteresowań poznawczych, przyczynia się do transferu umiejętności badawczych, rozwoju twórczości oraz przyczynia się do kształtowania postawy badawczej.
Aktywność poznawcza spełnia znacząca rolę w poznawaniu rzeczywistości. Może być