Natomiast powstanie
systemu kolonialnego spowodowało wzrost koncentracji decyzji i uszczuple-
nie samodzielności wykonawców. Rzecz ciekawa, koncentracja decyzji
wzrastała zwłaszcza wtedy, gdy postępowało przenoszenie elementów struk-
tury centrum w przestrzeń peryferyjną. Realizacja była więc stale kon-
tynuacją i następstwein konfaKtu.
Pierwszym „chronologicznie" etapem realizacji był rabunek, forma zwią-
zana w sposób szczególnie ścisły z gwałtem. Nie znaczy to, by później, i aż
do dzisiaj, nie używano siły dla zawładnięcia cudzymi dobrami. Pragnę
jednak zwrócić uwagę na te formy, które w danym momencie były pod-
stawowe, nie zapominając, że mogły następnie stać się marginesem. Istnieje
tendencja, by pojęcie rabunku ograniczać do dóbr ruchomych. Jest to o ty-
le słuszne, że zawładnięcie nieruchomościami wymagało podboju, któ^Ł,
otwierał drogę eksploatacji. Określenie sensu i charakteru rabunku nie jest
łatwe, tym bardziej że dokonywano go w różnych sytuacjach, a stale towa*
rzyszyła mu wymiana. Ogólna definicja rabunku nie może być dana, zwa-
żywszy na zmienność kultur, ewolucję zarówno norm, jak i sposobów dzia-
łania. Wartość_rahowanycłx dóbt musiała być uznawana przez obie stfony,
tak jak dwustronnie zdawano sobie sprawę z naruszenia praw posiadania.
.W rozumieniu europejskim rabunek był działaniem wymagającym uzasad-
nień. Nawet wtedy, gdy rabowanymi byli obcy.
v Wstępnym warunkiem rabunku było nie tyle samo pragnienie posiadania,
jJleJstnienie.w zasięgu siły Europejczyków obiektów mogących zaspokoić
to pragnienie. Liczba i atrakcyjność dóbr do rabowania zależała od relacji
Iniędzy kontaktującymi sięspołeczneśeiami, od stosunku ich kultur i pozio-
mu życia materialnego. Równocześnie okoliczności rabowania określane
105
Rozładowywanie w porcie londyńskim statku herbacianego z ładunkiem z Chin,
fachowcy pobierają próbki do oceny. W ręcznie dokonywanym rozładunku uczest-
niczą kulisi. Od czasu otwarcia Chin malało znaczenie wywozu tamtejszych pro-
duktów, rosły możliwości eksploatacji w formie finansowania importu
106
były przez możliwości zaspokajania potrzeb. Chodzi tu o stopień dostęp-
ności dóbr na innej drodze, np. w postaci kupna, oraz o rozmiary ryzyka,
jakie pociągało za sobą użycie siły.
Pierwszą okolicznością rabunku, często przyjmowaną za podstawową,
było pożądanie dysponujących siłą. Istniało ono zawsze, aczkolwiek w od-
niesieniu do przyszłych peryferii pożądanie malało w miarę kształtowania
się systemu światowego. Pożądanie łupu wynikające z biedy i ograniczonych
szans wzbogacenia się stwarzało w fazie przedkoloniąlnej ekspansji wyjąt-
kowo silną motywacjg, która mogła przezwyciężyć opory wynikające z norm
etycznych akceptowanych wśród uczestników ekspansji. Nie wystarcza
to jednak do zrozumienia wyboru tej właśnie formy realizacji.
Wbrew wielu opiniom rabunek w fazie przedkoloniąlnej był uwarunko-
wany przede wszystkim istnieniem dóbr, których posiadanie mogło nie tylko
zaspokoić potrzeby Europejczyków, ale wzbudzało nowe, dotąd może nie
znane pożądania. Chcę przez to podkreślić mniejszy przedział między cy-
^IŚ atrakcyjność dóbr znajdujących się w cudzym posia-
daniu. Rabowano przede wszystkim kruszce, drogie kamienie i produkty
osiągające w Europie wysokie ceny. Rabowano wyroby i przedmioty nawet
6e^u^eczn^^lle~wy3awałó ś^", ze'można je będzie sprzedać. W pewnych
sytuacjach rabowano wszystko, nawet nie zwracając uwagi na wartość
„rynkową". Dotyczy to zwłaszcza rekwizycji żywności i innych dóbr nie-
zbędnych dla utrzymania się przy życiu.
Jstotnym warunkiem rabunku była niemożność uzyskania pożądanych
dóbrw jakiś inny sposób. Przemoc, jako forma kontaktu, stwarzała koniecz-
ne warunki do wymiany. Rabunek natomiast wymagał bezpośredniego
zastosowania siły w formie gwałtu. Chodzi tu o to, że rabunek był najczęściej
rezultatem niemożności przeniknięcia w obręb struktury. Najczęściej, ale
nie zawsze. Rozważam tu oczywiście zjawiska masowe, akty sporadycznego
zawłaszczania nie należały do struktury ekspansji.