stanowi zarys statyki i zajmuje się
warunkami równowagi 2 sił działających na dźwignię oraz wy-
znaczeniem środków ciężkości różnych figur płaskich. W Tetra-
gonismos paraboles (O kwadraturze odcinka paraboli) porusza
zagadnienia należące do współczesnego rachunku całkowego.
W traktacie Perl sph&iras kai kylindru (O kuli i walcu) w 2 ks.
podaje sposoby wyznaczenia powierzchni i objętości kuli, walca,
stożka, stożka ściętego i in. Peri helikon (O ślimacznicach) okre-
śla własności tzw. spirali A. Peri konoeideon kai sphairoeideon
(O figurach obrotowych) dotyczy metody wyznaczania objętości
figur obrotowych. Dzieło Pen ton ochumenon (O ciałach pły-
wających), omawiające problemy hydrostatyki, zawiera słynne
twierdzenie: ciało zanurzone w cieczy traci pozornie ciężar rów-
ny ciężarowi wypartej cieczy. Pismo Kyklu metresis (Pomiar
koła) zawiera obliczenie przybliżonej wartości liczby n:
3-y>re>3^
Dzieło Psamłmtes (Liczba ziarnek piasku) zawiera orygi-
nalny system dla wyrażenia liczb bardzo dużych, przynosząc
przy okazji informacje o heliocentrycznym systemie -^Arystar-
cha z Samos. Problema boeikon (Problem "wołowy") to jedyny
utwór "poetycki" A. - rodzaj matematycznej zagadki w dy-
stychach (obliczenie różnokolorowego bydła Heliosa). Znalezio-
ne dopiero w 180<5, dedykowane Eratostene&owi pismo Pros
Eratosthenen ephodos (O metodzie) objaśnia "mechaniczne" spo-
soby, jakimi A. dochodził do twierdzeń teoretycznych. Opisana
tu metoda polega na rozumowaniu, w którym bryły są trakto-
wane jako sumy ich płaskich przekrojów, jest więc bliska na-
szemu rachunkowi całkowemu. A. wywarł olbrzymi wpływ na
potomnych: świadczą o tym liczne komentarze i do dziś uży-
wane terminy: spirala A., aksjomat A., zasada A. Uważa się
też A. za "ojca" fizyki teoretycznej. D.Ł.
AKCHYTAS, daw. Archita, z Tarentu, l pół. IV w. 'p.n.e., filozof
t uczony gr. Pitagorejczyk (->-Pythagoras), 7-krotnie sprawujący
Areios
86
w ojczystym mieście urząd stratega. Był przyjacielem -^-Platona,
którego miał ocalić od śmierci z rąk Dionizjosa, tyrana Syrakuz.
Zajmował się matematyką i muzyką, zwłaszcza arytmetyką
i akustyką, jako pierwszy miał rozwiązywać matematycznie pro-
blemy mechaniki i wprowadzić matematykę do muzyki (pod-
wojenie sześcianu, rozróżnienie proporcji harmonicznych, aryt-
metycznych, geometrycznych). Zachowane bardzo nieliczne frag-
menty oraz przypisywany A. falsyfikat Pen psychffs kosmo kai
physios (O duszy świata i naturze). J.Ł.
AREIOS, iac. Arius, poi. Ariusz, ok. 260 - ok. 336, poeta, mów-
ca gr. Urodzony w Libii. W 30'0 presbyter w Aleksandrii, twórca
herezji arianizmu, poglądu, iż Syn Boży jest tylko najdosko-
nalszym stworzeniem, a nie Bogiem. A. i arianizm zostali potę-
pieni na soborze nicejskim w 325. Przeciwko temu poglądowi
powstała ogromna literatura w IV i V w., tak w języku gr.
jak łac. Ze spuścizny literackiej A. zachowało się dziełko pisane
częściowo wierszem, częściowo prozą pt. Thaleia (Biesiada), na-
śladujące podobno utwory ->-Sotadesa. Thaleia, śpiewana przez
zwolenników A., propagowała w formie popularnej jego poglą-
dy teologiczne. A. był również porywającym mówcą, .ale mowy
jego się nie zachowały. E.S.
AREIOS DIDYMOS ^.DOKSOGRAFOWIE
ARETALOGIE, opowieści (prozaiczne i poetyckie) sławiące
cudowne interwencje bogów nie w mitycznej przeszłości, lecz
w rzeczywistości historycznej, związane najczęściej z sanktu-
ariami; mówiły one o objawieniu się bóstwa (epifania), o nagro-
dzeniu jego czcicieli lub ukaraniu bezbożników. A. rozwijały
się w okresie hellenistycznym, a także później w związku z ru-
chami religijnymi pierwszych wieków n.e., w ramach zaś chrze-
ścijaństwa przekształciły się w literaturę apokryficzną i hagio-
graficzną. Terminem a., rzadko używanym w starożytności,
określamy zbiory taikich opowieści np. u ->-Fylarchosa, jak rów-
nież .niektóre mowy --Aeliusa Aristidesa. K.W.
ARION z Metymny :na Lesbos, VII w. .p-n.e., gr. poeta liryczny.
Przyjaźnił się z Periandrem, tyranem Koryntu, i wiele lat spę-
dził na jego dworze. Stamtąd pojechał do Wielkiej Grecji i na
Sycylię, gdzie otrzymał bogate dary za śpiewane pieśni. Legen-
da głosi, że gdy A. wracał do Koryntu, żeglarze postanowili
wrzucić go do marzą i zagarnąć jego skarby. Na prośbę poety
pozwolili mu ostatni raz zaśpiewać pieśń w uroczystym stroju,
przy wtórze kitary. Kiedy A. skończył śpiewać, wskoczył do
morza. Od śmierci uratował go delfin, który na grzbiecie przy-
wiózł A. 'do Koryntu. Z działalnością A. wiąże się ważny etap
w rozwoju dytyrambu, z którego - zdaniem -^Arystotelesa -
rozwinęła się tragedia. A. miał skomponować, nazwać i wy-
stawić dytyramb w Koryncie. Znaczy to prawdopodobnie, że A.
przekształcił dytyramb z pieśni czysto kultowej w utwór narra-
eyjny, zapewne także wprowadził do dytyrambu chór satyrów.
Pisał też pieśni i hymny. Z twórczości A. nic się nie zachowało.
A.SZ.-S.
87
Aristarchos
ARISTAINETOS, tac. Aristaenętus, poi. Aristajnetos, V w., pi-
sarz gr., epistolograf. Autor 50 listów miłosnych (2 ks.), będą-
cych literackimi pastiszami, w których widoczne są wpływy ko-
medii nowej oraz poezji aleksandryjskiej. Przepisywał w nich
niejednokrotnie całe zdania, m.in. z -^-Platona, -"-Lukiana, -"Fi-
lostratosa, ->-Alkifrona i romansopisarzy. Niewątpliwą zasłu-
gą A. jest fakt, że zachował nam wiele erotycznych motywów
z zaginionych poetów gr., wśród nich streszczenia kilku elegii
z Ajtiów -"-Kallimacha. W.T.
ARISTARCHOS, tac. Aristarchus, po!. Arystarch, z Samos, III w.
p.n.e., astronom i matematyk gr. Uczeń ->-Stratona z Lampsakos
i -^-Euklidesa, prekursor heliocentrycznej teorii budowy świa-
ta; twierdził, że centrum wszechświata stanowi Słońce, wokół
którego obiega Ziemia, że pory dnia są wynikiem obrotu Ziemi
dookoła własnej osi oraz że Słońce, Ziemia i planety znajdują
się w środku nieruchomej sfery gwiazd stałych. Z niezmien-
ności układu gwiazd, który zdawał się zaprzeczać ruchowi
Ziemi, wyciągnął A. genialny wniosek, iż znajdują się one w tak
wielkiej odległości, że w porównaniu z nią droga Ziemi wokół
Słońca jest zaledwie punktem. Śmiała teoria A., która wyprze-
dziła Kopernikowski obraz świata, nie znalazła uznania w świe-
cie antycznym (pozostawała w sprzeczności z obserwacjami
astronomicznymi), a ->-Kleanthes oskarżył go nawet o bezbożność.
W zachowanym dziele Pen megethon kai apostematon heliu
kai selenes (O wielkości i odległości Słońca i Księżyca) podaje
A. metodę pomiarów odległości i wielkości ciał niebieskich.