Swoboda stron w kształtowaniu normatywnych postanowień układów zbiorowych pracy nie jest jednak pełna, konsekwentnie realizowana przez nowe przepisy działu jedenastego kodeksu pracy. Ustawodawca wprowadził bowiem pewne ograniczenia tej swobody, ustalając określone rodzaje spraw, które nie mogą być przedmiotem regulacji układowej. Tak więc układ zbiorowy nie może określać:
1) zasad szczególnej ochrony pracowników przed rozwiązaniem stosunku pracy,
2) uprawnień przysługujących w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia lub rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, z wyjątkiem przysługującego z tego tytułu wynagrodzenia lub odszkodowania,
3) odpowiedzialności porządkowej lub dyscyplinarnej,
4) urlopów macierzyńskich i wychowawczych,
5) ochrony wynagrodzenia za pracę.
Wyłączenia te ustalone zostały wyczerpująco i nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Dotyczą one wszelkiego rodzaju spraw objętych danym ograniczeniem, zarówno o charakterze materialnym, jak i procesowym.
Na treść postanowień obligacyjnych układów mogą w szczególności składać się postanowienia określające:
1) sposób publikacji układu i rozpowszechniania jego treści,
2) tryb dokonywania okresowych ocen funkcjonowania układu,
3) tryb wyjaśniania treści postanowień układu oraz rozstrzygania sporów między stronami w tym zakresie,
4) wzajemne obowiązki dotyczące przestrzegania postanowień układu.
Wymienione przykładowo przez ustawodawcę postanowienia obligacyjne nie określają treści tych postanowień, lecz jedynie wskazują rodzaje spraw, których mogą dotyczyć. Konkretną treść tym postanowieniom nadają więc
61
strony zawierające układ. Mogą one ustalić również i inne niż wskazane przez ustawodawcę postanowienia o charakterze obligacyjnym, jakie uznają za ważne dla prawidłowego przestrzegania układu.
Umieszczenie w układzie zbiorowym postanowień obligacyjnych jest fakultatywne, zależne jedynie od woli stron, a ich brak nie wpływa na ważność zawartego układu i nie może stanowić podstawy odmowy jego rejestracji.
F. REJESTRACJA UKŁADÓW
Każdy układ zbiorowy może być zawarty, w zależności od woli stron - bądź na czas określony, bądź na czas nie określony. Obowiązywanie układu zawartego na czas określony strony mogą ustalić na taki okres, który im najlepiej odpowiada, określając w nim datę kalendarzową, do której będzie on obowiązywał.
Zawarty układ zbiorowy, by mógł wejść w życie, musi zostać zarejestrowany: układ zakładowy - przez właściwego okręgowego inspektora pracy, a układ ponadzakładowy - przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej. Rejestracja taka jest obowiązkowa i dotyczy wszelkich zawieranych układów zbiorowych pracy, protokołów dodatkowych do tych układów oraz porozumień o przystąpieniu do układu zbiorowego. Wymóg rejestracji układu zbiorowego ma istotne znaczenie z dwóch powodów:
1) pozwala na kontrolę zgodności zgłoszonego do rejestracji układu lub protokołu dodatkowego z obowiązującym prawem,
2) jest niezbędną przesłanką uzyskania przez układ (protokół dodatkowy, porozumienie o przystąpieniu do układu) mocy prawnej i jego wejścia w życie.
Użyte przez ustawodawcę pojęcie "rejestracja" ma szeroką treść i obejmuje tryb postępowania rejestracyjnego, czynności poprzedzające wpisanie układu do rejestru oraz samo wpisanie do rejestru, jako potwierdzenie spełnienia przez zgłoszony do rejestracji układ wymogów stawianych przez prawo. Tryb postępowania rejestracyjnego, obejmujący takie elementy jak: określenie stron uprawnionych do występowania z wnioskiem o rejestrację, wymagany katalog informacji podlegających wpisaniu do rejestru, sposób rejestracji układu itd., określony został szczegółowo przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej7.
Czynności poprzedzające wpisanie układu do rejestru mają na celu poddanie zgłoszonego do rejestracji układu kontroli jego zgodności z przepisami prawa. Kontrola ta obejmuje zarówno sprawdzenie prawidłowości trybu jego zawarcia i zachowania obowiązujących wymogów formalnych, jak i zbadanie
1 Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 listopada 1994 r. w sprawie szczegółowego trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy oraz wzoru rejestru tych układów (Dz.U. Nr 123, póz. 606).
zgodności jego treści z przepisami prawa w ogóle, a w szczególności z przepisa-au prawa pracy.