Zwroty mają w członie podstawowym czasownik – nabrać wody w usta,
dzwonić zębami.
Wyrażenia to związki, które tworzą dwa rzeczowniki, rzeczownik z
przymiotnikiem, dwa przysłówki – fala upałów, złote serce, chłodno i
głodno.
Frazy mają postać gramatyczną zdań, występuje w nich podmiot i
orzeczenie lub są równoważnikiem zdania – Kamień spadł mi z serca,
Niedaleko pada jabłko od jabłoni. Jaki pan, taki kram.
Najczęściej występujące błędy frazeologiczne:
Naruszenie stałego związku frazeologicznego poprzez wymianę jednego
składnika – stawać między młotem a kowadłem zamiast być między
młotem a kowadłem.
Włączenie do stałego związku frazeologicznego nowego wyrazu – Patrzyła
zezowatym okiem, zamiast Patrzyła zezem.
Nielogiczne i niepoprawne połączenie zawierające powtórzenie treści:
cofnąć się do tyłu zamiast cofnąć się, poprawić na lepsze zamiast
poprawić, akwen wodny zamiast akwen.
2. Czy funkcje języka wpływają na obraz frazeologiczny
wypowiedzi?
Aby powstał komunikat językowy muszą być spełnione podstawowe
warunki:
Autor wypowiedzi (nadawca) nawiązuje kontakt i kieruje komunikat (to co
chce powiedzieć) do odbiorcy (adresata komunikatu) posługując się
5/64
więcej na maximus.pl
kodem (systemem znaków, znanym nadawcy i odbiorcy) Jego
podstawową funkcją jest funkcja komunikatywna
W komunikacie językowym jest to wyraz, zdanie, dłuższa wypowiedź lub
utwór literacki.
Każdemu z wymienionych składników warunkujących powstanie
komunikatu językowego odpowiada odrębna funkcja języka.
Za najważniejszą uznaje się funkcję
przedstawieniową,
(informatywną), polegającą na wartości poznawczej. Odnosi ona wyraz
lub wypowiedź do pojęć świata zewnętrznego, ukazuje określony fragment
rzeczywistości.
np. Labirynt to starożytna budowla o rozmyślnie skomplikowanym
układzie sal, korytarzy i przejść, z których osoba niewtajemniczona nie
może znaleźć wyjścia. Najsłynniejszy labirynt to zbudowany przez
mitycznego Dedala labirynt kreteński, z którego wg .mitu, zabójcę
Minotaura, Tezeusza wyprowadziła Ariadna. Przytoczony tekst spełnia
warunek funkcji informatywnej (poznawczej)
Często ta sama wypowiedź realizuje więcej niż jedną funkcję:
np.: Pawie pióro to symbol próżności, chełpliwości, a w niektórych krajach
Wschodu oznaka dostojeństwa. Ogon pawi był emblematem Złego Oka,
czujnego zdrajcy; dlatego jeśli uważasz, że pawie pióra przynoszą
nieszczęście, nie trzymaj ich w domu.
Funkcja poznawcza tego tekstu (jak odczytywać symboliczne znaczenie
pawiego pióra) połączona została z funkcją impresywną – zaleceniem,
że jeśli wierzysz, że pawie pióra przynoszą nieszczęście, chce wpłynąć na
twoje zachowanie (nie trzymaj ich w domu).
Wzmocnieniu wymowy tego tekstu służą związki frazeologiczne: Złe Oko,
czujny zdrajca, przynosić nieszczęście.
Funkcja ekspresywna dominuje, gdy nadawca uzewnętrznia swoje
przeżycia wobec odbiorcy.
Wyraża je poprzez użycie słownictwa nacechowanego emocjonalnie i
wartościująco: Ta potrawa mnie pali jak siarka w brzuchu wawelskiego
smoka., Po co dałam się na to nabrać? Muszę wypić wiadro wody!
Ekspresję tej wypowiedzi wzmacniają związki: pali jak siarka, wawelski
smok, dać się nabrać, wypić wiadro wody, oraz wykrzyknik i pytajnik.
Gdy nadawcy chodzi o nawiązanie i podtrzymanie kontaktu z odbiorcą
mówimy o funkcji fatycznej:
Jak ci leci? U ciebie wszystko dobrze? Uważaj na zakręty!
Przytoczone związki frazeologiczne bezpośrednio wzmacniają skuteczność
porozumienia się, pobudzają uwagę odbiorcy.
Funkcja poetycka polega na zwracaniu uwagi na słowo oraz
wieloznaczność wypowiedzi. Wskazuje na nią dodatkowe uporządkowanie,
nie wynikające z potrzeb komunikacji językowej. Stanowią je metafory,
epitety, porównania, w poezji kształt wersyfikacyjny, rymy, kontur
6/64
więcej na maximus.pl